En

Pl /

ALERGIA

Alergia (popularnie stosowane synonimy uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna, jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na alergen, polegająca na reakcji immunologicznej związanej z powstaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia różnych substancji – mediatorów stanu zapalnego. Może się objawiać łagodnie, jak w przypadku kataru czy łzawienia, aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i śmierć.

Termin oznacza dosłownie odmienną reakcję (gr. allos – inny + ergos – reakcja). Początkowo uważano, że za wszelkie reakcje nadwrażliwości odpowiedzialne jest nieprawidłowe wytwarzanie przeciwciał klasy IgE.

Do antygenów najczęściej wywołujących alergię należą:

* Pyłki roślinne (odpowiedzialne za występowanie kataru siennego) leszczyna, olcha, wiąz, buk, brzoza, topola, dąb, wierzba, jesion, grab, bez czarny, lipa drobnolistna, trawy, babka lancetowata, pokrzywa, komosa, szczaw, zarodniki pleśni,

*leki: penicylina i antybiotyki β-laktamowe, sulfonamidy, salicylany, środki znieczulenia miejscowego

* produkty spożywcze: orzechy (stąd, jako zabezpieczenie prawne, często umieszczana na produktach spożywczych informacja o możliwości zawierania śladowych ilości orzechów lub migdałów), ziarno sezamu, owoce cytrusowe, ryby i inne owoce morza, białko jaj, soja, mleko, rośliny strączkowe, kukurydza, zboża

* jad owadów

* zwierzęta i ich wydzieliny: sierść (głównie kota), roztocze

ANTYOKSYDANT (PRZECIWUTLENIACZ)

każda substancja, która wykazuje zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej (immunogenność) oraz zdolność reagowania z przeciwciałami (antygenowość).

ATOPOWE ZAPALENIE SKÓRY

Atopowe zapalenie skóry, AZS (ang. atopic dermatitis, łac. dermatitis atopica), zwane też egzemą, wypryskiem atopowym, a niegdyś świerzbiączką (łac. prurigo) jest chorobą zaliczaną do chorób atopowych, psychosomatycznych. Skóra chorego pod wpływem substancji drażniących (mydło, rozpuszczalniki), alergenów (roztocza, sierść) lub pewnych pokarmów (jajka, mleko, białko pszenicy, czekolada, truskawki), traci barierę ochronną zbudowaną z lipidów (tzw. płaszcz lipidowy) i pada ofiarą innych szkodliwych substancji pochodzenia zewnętrznego.

Głównymi objawami atopowego zapalenia skóry są zaczerwienienie i suchość skóry, jej swędzenie i skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryjnych. Zmiany najczęściej lokalizują się na zgięciach łokciowych i kolanowych, na twarzy i szyi, ale mogą obejmować całe ciało. Atopowemu zapaleniu skóry często towarzyszą również inne schorzenia atopowe: astma oskrzelowa, sezonowy lub przewlekły katar sienny oraz alergiczne zapalenie spojówek.

Choroba ma przebieg wieloletni z okresami kiedy objawy są mniej lub bardziej nasilone.

ANETODERMIA

Anetodermia, inaczej zanik plamisty skóry, to bardzo rzadka choroba skóry. Opisano przypadki rodzinnego występowania choroby, jednak sposób jej dziedziczenia nie jest znany. Może się rozpocząć w każdym wieku, ale większość chorych stanowią młodzi dorośli. Wyróżniamy pierwotną anetodermię, która występuje bardzo rzadko, oraz częściej występującą anetodermię wtórną.

Dla anetodermii charakterystyczne jest okrągłe lub owalne, ostro odgraniczone ognisko ścieńczałej skóry wielkości kilku milimetrów. Zmiany mogą być pojedyncze, rozsiane lub skupione na niewielkim obszarze skóry. Skóra w tych miejscach jest cienka, delikatnie pomarszczona, z widocznymi naczyniami krwionośnymi. Niekiedy przez ścieńczałą skórę może się uwypuklać podskórna tkanka tłuszczowa.

Brak dostatecznej wiedzy na temat patomechanizmu powstawania zmian skórnych w przebiegu tej choroby utrudnia opracowanie odpowiedniego leczenia. Stosuje się głównie leczenie objawowe.

ATOPIA

Atopia - genetycznie uwarunkowana reakcja, polegająca na nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na małe dawki antygenów, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko tym alergenom. Osoby z atopią reagują w sposób chorobowy na styczność z pospolitymi substancjami otaczającego środowiska, nieszkodliwymi dla osób zdrowej populacji.

Cecha ta może ujawnić się pod postacią tzw. chorób atopowych: astmy oskrzelowej, atopowego zapalenia skóry, kataru siennego (gorączki siennej).

ADIPOCYTY

Adipocyty to komórki magazynujące tłuszcz i składniki odżywcze w tkance podskórnej.

Adipocyty to komórki rezerwowe znajdujące się w tkance podskórnej. Magazynują one tłuszcze proste oraz nadmiar innych składników odżywczych nie wykorzystanych przez organizm pod postacią tłuszczu.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje tkanki tłuszczowej:
▪ biała (żółta) – magazynuje substancje zapasowe, jest największym rezerwuarem energii w organizmie gromadzonej w formie trójglicerydów, ma też właściwości ochronne i izolacyjne, jest gruczołem dokrewnym, w którym wydzielane są hormony,
▪ brązowa – odpowiada za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała.
Ponadto w tkance tłuszczowej znajdują się adipocyty:
▪ beżowe – uważane za postać pośrednią między komórkami białej i brązowej tkanki,
▪ różowe – powstające z podskórnej tkanki tłuszczowej u kobiet w czasie ciąży i w okresie laktacji, bierze udział w wytwarzaniu mleka.

Liczba adipocytów tworzących tkankę tłuszczową dorosłego człowieka kształtuje się w czasie trzech okresów życia:
▪ w ostatnich 3 miesiącach życia płodowego (ma na to wpływ sposób odżywiania się matki),
▪ na przełomie pierwszego i drugiego roku życia – ilość wytworzonych wówczas komórek utrzymuje się na tym samym poziomie do 8-10. roku życia,
▪ w początkowym okresie dojrzewania – ta faza rozpoczyna się w wieku ok. lat 10 i trwa do 18. roku życia.

Średnia liczna adipocytów dorosłej osoby wynosi 25-30 milionów. Przejadanie się lub brak ruchu w okresach kluczowych dla wzrostu adipocytów (ich ilości i objętości) może powodować problemy z nadwagą lub otyłością w późniejszym wieku. W przypadku nadwyżki pożywienia, które nie jest kompensowane przez aktywność fizyczną, adipocyty powiększają swoją objętość (nawet 20-krotnie, w zależności od uwarunkowań genetycznych oraz lokalizacji, np. u mężczyzn częściej na brzuchu, u kobiet na udach i pośladkach) wskutek gromadzenia nadmiaru niewykorzystanej energii w formie trójglicerydów (mówi się wtedy o tzw. przeroście adipocytów). Obserwujemy to jako tycie. Natomiast gdy chudniemy, adipocyty zmniejszają swoją objętość, rozkładając w procesie lipolizy nagromadzone trójglicerydy na glicerol i kwasy tłuszczowe gotowe do użycia przez organizm. Masa tłuszczowa zazwyczaj ma tendencję przyrostową do 60-70. roku życia, a następnie maleje.

ALERGEN

Alergenem nazywany jest każdy antygen zewnątrzpochodny wywołujący reakcję alergiczną (uczuleniową). Alergenami są substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a także różne proste związki chemiczne o charakterze haptenów, np. leki.

Alergeny dzielimy na:
* wziewne (kurz, czyli wszystko to co wchodzi w jego skład: szczątki roślin, roztocza, szczątki zwierząt)

* pokarmowe, czyli takie, które dostają się do naszego organizmu razem z pokarmem, np. owoalbumina (albumina jaja kurzego)

* kontaktowe, wywołujące reakcję alergiczną po zetknięciu ze skórą, np. lateks, metale

* leki, szczególnie antybiotyki β-laktamowe oraz kuraropochodne leki stosowane w anestezji

Najczęściej spotykane alergeny to:
* dym papierosowy i smog. W skład smogu miejskiego wchodzi kurz o silnym potencjale alergizującym, podejrzewa się także udział węglowodorów aromatycznych, obecnych także w dymie papierosowym i odpowiedzialnych za jego właściwości alergogenne.

* roztocza - szczególnie alergogenne są gatunki z rodzajów Dermatophagoides oraz Euroglyphus. Alergeny pochodzące z roztoczy to enzymy jelitowe obecne w ich odchodach (grupa 1 alergenów roztoczy) oraz białka tkanek (grupa 2 alergenów roztoczy)

* kurz - jego potencjał alergizujący jest często związany z istnieniem w nim roztoczy, ich odchodów lub fragmentów tkanek. Gatunkiem odpowiedzialnym zwykle za alergiczne właściwości kurzu jest Dermatophagoides pteronyssinus

* pyłki roślin, wywołujące alergię szczególnie często i występujące w okresie od marca do października

* sierść zwierzęca

A

CZYRAK

Czyrak to bakteryjne zapalenie mieszka włosowego i tkanek go otaczających, które przebiega z wytworzeniem czopa martwiczego. Natomiast nazwa czyraczność oznacza mnogie, nawracające czyraki będące w rożnym okresie rozwoju. Mianem czyraka gromadnego określa się z kolei liczne zlewające się czyraki umiejscowione na zapalnym podłożu. Za zmiany chorobowe w czyraku odpowiedzialny jest gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), który wnika do mieszka włosowego z zewnątrz i wywołuje stan zapalny. Czynnikami predysponującymi do czyraka, a zwłaszcza jego form nawracających, są stany przebiegające z osłabieniem układu immunologicznego, przewlekłe leczenie glikokortykosteroidami lub leczenie immunosupresyjne, cukrzyca, choroby nerek, a także ogólne wyniszczenie. Czyraki mogą ponadto występować częściej u chorych na atopowe zapalenie skóry.

Czyrak zaczyna się jako zmiana rumieniowo-naciekowa w otoczeniu mieszka włosowego, z następowym powstaniem drobnego czerwono-fioletowy guzka. Guzek ten (średnio po około 4–6 dniach) przekształca się w krostę, która ulega martwicy i rozpadowi z wydzieleniem tzw. czopa martwiczego. Czyraki mają tendencję do samoczynnego opróżniania się z wytworzeniem kraterowatego ubytku skóry, po którego zagojeniu powstaje niewielka blizna. Może się zdarzyć, że nie dojdzie do pęknięcia czyraka i wytworzy się zagłębiona blizna. Obecność czyraków wiąże się z dużymi dolegliwościami bólowymi, które ustępują w momencie pęknięcia zmiany. Czyraki mogą być zlokalizowane praktycznie wszędzie, gdzie występują mieszki włosowe. Najczęściej są to twarz, pacha, kark, pośladki oraz przedsionek nosa i przewód zewnętrzny ucha. Groźną lokalizacją dla czyraków, która może się wiązać z powikłaniami ze strony układu nerwowego, są czyraki w okolicy twarzy (wargi górnej, nosa czy oczodołu). Z uwagi na bezpośrednie połączenia z żyłami z rejonu mózgowia, może nastąpić przejście zakażenia na zatokę jamistą lub opony mózgu. Mnogie, nawracające czyraki oraz czyraki gromadne mogą przebiegać z powiększeniem węzłów chłonnych czy gorączką.

Możliwe jest całkowite wyleczenie zmian skórnych, aczkolwiek przy występowaniu czynników predysponujących, takich jak cukrzyca czy osłabienie odporności, zmiany skórne mogą nawracać.

Nie wolno samodzielnie wyciskać lub nakłuwać zmian skórnych, ponieważ może to spowodować rozsiew bakterii i uogólnione zakażenie.

CERAMIDY

Ceramidy są głównym składnikiem warstwy rogowej naskórka, odpowiedzialnym za jej szczelność i zapobiegającym utracie wilgoci.

Ceramidy są jednym z głównych składników lipidów naskórkowych (pod względem chemicznym należą one do grupy związków określanych jako sfingolipidy). Stanowią najważniejszy element spoiwa, które wypełnia przestrzenie międzykomórkowe w warstwie rogowej naskórka. Ceramidy są nazywane cementem międzykomórkowym, ponieważ scalają szczelnie komórki naskórka (jak zaprawa cegły). Utworzony w ten sposób „mur” chroni przed nadmierną utratą wody i wspomaga nawilżenie skóry. Skóra posiada zdolność samodzielnego produkowania ceramidów. Do ich syntezy dochodzi w naskórku, w warstwie kolczystej i ziarnistej. Ilość ceramidów zmniejsza się wraz z upływem czasu, a także na skutek stresu i niekorzystnego działania czynników zewnętrznych, między innymi promieniowania UV. U kobiet spadkowi poziomu ceramidów sprzyjają zmiany hormonalne związane z menopauzą. Brak ceramidów sprawia, że naskórek staje się suchy i szorstki. W warstwie rogowej wykryto do tej pory siedem rodzajów ceramidów.

C

DERMATOLOGIA

Dermatologia - dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami skóry i jej przydatków (włosów, paznokci) oraz niektórymi chorobami ogólnoustrojowymi, ujawniającymi się przed wszystkim na skórze (np. łagodne i złośliwe nowotwory jak czerniak złośliwy).

DERMATOLOG

Dermatolog - lekarz zajmujący się schorzeniami skóry i jej przydatków (włosów, paznokci) oraz niektórymi chorobami ogólnoustrojowymi, ujawniającymi się przed wszystkim na skórze (np. łagodne i złośliwe nowotwory jak czerniak złośliwy).

D

BRODAWKI SKÓRNE

Brodawki skórne łączą skórę właściwą z naskórkiem, nadając powierzchni skóry pofalowany wygląd.

Brodawki skórne to małe wypustki powstające na połączeniu skóry właściwej i naskórka. Jest to najbardziej wierzchnia warstwa skóry właściwej, stykająca się z naskórkiem. W warstwie brodawkowej znajdują się włókna tkanki łącznej (tzw. włókna retikulinowe), które tworzą siatkę w otoczeniu naczyń krwionośnych włosowatych, gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków włosowych i włókien nerwowych. Warstwa brodawkowata jest silnie pofalowana, dzięki czemu powierzchnia zetknięcia z naskórkiem znacznie się zwiększa, co z kolei powoduje jego elastyczność i rozciągliwość oraz zapobiega jego ścieraniu się. Warstwa brodawkowata zaopatruje też naskórek w składniki odżywcze i nawilżające, odprowadza uboczne produkty przemiany materii i ciała obce oraz odpowiada za przekazywanie bodźców ze skóry (np. dotyku, bólu, zimna, gorąca). W procesie starzenia się skóry następuje zmniejszenie, a nawet zanik brodawek skórnych, co skutkuje spłaszczeniem warstwy brodawkowatej.

BIELACTWO

Bielactwo to defekt, polegający na zanikaniu właściwego barwnika. Wyróżniamy kilka jego odmian, które grupujemy ze względu na źródło powstania problemu oraz miejsce występowania.

Bielactwo chemiczne

Bielactwem chemicznym jest odbarwienie powstałe w wyniku kontaktu (najczęściej zawodowego) z substancjami wybielającymi. Przyczyną jest ekspozycja przemysłowa na hydrochinon (antyutleniacz w przemyśle skórzanym i gumowym, powodujący całkowite zniszczenie melanocytów), trzeciorzędowe parabutylofenole i amylofenole (środki dezynfekujące stosowane w służbie zdrowia).

Początkowo zmiany w postaci nieregularnych plam widoczne są na rękach w miejscach kontaktu. Następnie wskutek wchłaniania substancji wybielających odbarwienia mogą dotyczyć różnych odległych okolic ciała.

Jeśli pozostanie pewna pula nieuszkodzonych melanocytów, stanowią one źródło repigmentacji.

Bielactwo częściowe

Bielactwo częściowe to trwały ograniczony brak barwnika, zwykle zajmujący skórę twarzy, spowodowany wrodzonym brakiem melanocytów. Przyczyną bielactwa częściowego jest dziedziczenie autosomalne dominujące, zależne od mutacji protoonkogenu c-kit na chromosomie 4q12. Gen ten odpowiedzialny jest za przemieszczanie się melanocytów w czasie embriogenezy. W rezultacie jego uszkodzenia w niektórych częściach ciała brak jest melanocytów. Ten typ bielactwa występuje rzadziej niż raz na 20 000 osób.

Odbarwienia w bielactwie częściowym występują od urodzenia i mają charakter ograniczony. W typowych przypadkach odbarwienia są najmocniej nasilone w linii środkowej ciała. Zajmują skórę owłosioną głowy (kępki białych włosów określane jako siwienie ograniczone), część środkową twarzy, mostek, górne części brzucha oraz łokcie i kolana. Całkowicie białe obszary posiadają „wysepki” zabarwionej skóry. Otoczone są ciemniejszą obwódką. Pozostałe regiony skóry mają prawidłowe wybarwienie.

Bielactwo częściowe włosów

Bielactwo częściowe włosów to białe pukle włosów nad czołem, czasem w okolicy potylicznej, co związane jest z miejscowym brakiem melaniny, często przyśrodkowo w okolicy czołowej.

Bielactwo kiłowe

Bielacto kiłowe to objaw kiły nawrotowej II okresu, występuje prawie wyłącznie u kobiet na bocznych powierzchniach szyi, karki i tułowia. Zmiany pojawiają się zwykle po 6 mies. od zakażenia. Mają one charakter drobnych odbarwionych plamek średnicy kilku milimetrów o podobnym wymiarze i kształcie oraz siateczkowatym układzie.

Bielactwo paznokci

Bielactwo paznokci, leukonychia, to porcelanowo białe plamy przesuwające się w kierunku dystalnym w miarę wzrostu paznokcia. Uważa się, że bielactwo paznokci jest wynikiem zaburzenia rogowacenia w płytkach paznokciowych.

W części przypadków zmiany mogą ustępować samoistnie w miarę wzrostu płytek paznokciowych.

Bielactwo rzekome

Bielactwo rzekome to odwracalne odbarwienia naskórka związane z ustępowaniem zmian skórnych. Przyczyny bielactwa rzekomego mają związek z różnym odkładaniem się barwnika w skórze zmienionej chorobowo, zwykle w związku z pokryciem zmian łuską odbijającą światło lub złuszczaniem się naskórka na uprzednio opalonej skórze. Często obecne w łuszczycy (szczególnie po światłolecznictwie) i atopowym zapaleniu skóry, tzw. łupież biały.

Zmiany ustępują samoistnie. Można albo przyspieszyć ustąpienie opalenizny w miejscach wokół zmian za pomocą środków złuszczających, albo opalić zmiany (po całkowitym ustąpieniu choroby poprzedzającej), równocześnie intensywnie natłuszczając skórę.

Bielactwo rzekome angiospastyczne

Bielactwo rzekome angiospastyczne jest często widywane u dziewcząt w postaci białawych obszarów na dystalnych częściach kończyn i/lub pośladkach. Przyczyną jest skurcz powierzchownych naczyń skóry. Objawy nasilają się pod wpływem chłodu lub emocji.

Bielactwo wrodzone uogólnione

Bielactwo wrodzone uogólnione, albinizm, to brak melaniny w skórze, włosach i oczach wynikający z jej wrodzonych zaburzeń produkowania i przekazywania. Podstawowe dwie odmiany albinizmu to tyrozynazo-ujemna i tyrozynazo-dodatnia. Pierwsza charakteryzuje się całkowitym brakiem tyrozynazy i przebiega najciężej. Przyczyną są defekty na chromosomie 11q14-21.

Chorzy na bielactwo wrodzone uogólnione mają całkowicie białą skórę, białe włosy oraz niebieskie oczy. Nigdy się nie opalają. Łatwo ulegają oparzeniom słonecznym. Wykazują wysokie ryzyko rozwoju rogowacenia słonecznego, raków podstawnokomórkowych i czerniaka złośliwego amelanotycznego. Ich znamiona melanocytowe są blade lub czerwone. Brak melaniny w siatkówce oka powoduje wrażenie czerwonych źrenic. Albinosi tyrozynazo-ujemni cierpią na poważne zaburzenia ostrości wzroku. Albinizm tyrozynazo-dodatni jest uwarunkowany defektem chromosomu 15q11. Ta odmiana spotykana jest najczęściej. Występuje około dwóch razy częściej u rasy czarnej w porównaniu z rasą białą. Poszczególne odmiany różnią się stopniem niedoboru melaniny. Natomiast sposób dziedziczenia jest autosomalny recesywny. Chorzy rasy czarnej tyrozynazo-dodatni w chwili urodzenia są całkiem biali. Następnie ich skóra staje się stopniowo różowa lub kremowa. Ich włosy mają zwykle kolor żółtobrązowy, natomiast tęczówka ma barwę niebieską lub żółtobrązową. Jeśli występują piegi lub znamiona melanocytowe – są zabarwione.

Bielactwo wrodzone włosów - to choroba uwarunkowana defektem syntezy melaniny, co jest przyczyną całkowitego lub częściowego braku melaniny, manifestującej się całkowitym lub częściowym odbarwieniem włosów.

BŁONA KOMÓRKOWA

Błona komórkowa - lipidowo-białkowa struktura występująca na powierzchni wszystkich żywych komórek i oddzielająca ich wnętrze od środowiska zewnętrznego.

Dzięki półprzepuszczalności błony komórkowej oraz występowaniu w niej specyficznych białek transportujących reguluje ona przemieszczanie się różnego rodzaju substancji pomiędzy komórką i jej otoczeniem.

Dzięki wbudowanym w nią swoistym białkom-receptorom bierze również udział w odbieraniu i przewodzeniu sygnałów z otoczenia. Często jest zróżnicowana i może tworzyć np. wici, rzęski, mikrokosmki, a u roślin pokryta jest tzw. ścianą komórkową.

B

Ł

ŁOJOTOKOWE ZAPALENIE SKÓRY

Łojotokowe zapalenie skóry zwykle objawia się suchością, zaczerwienieniem i grubymi, tłustymi, białymi lub żółtymi łuskami na skórze głowy (zwłaszcza wokół linii włosów i za uszami). Łojotokowe zapalenie skóry może dotyczyć ludzi w każdym wieku, chociaż najczęściej występuje u niemowląt i dorosłych w wieku od 30 do 60 lat. U niemowląt stan zwykle ustępuje samoistnie i nie powraca. Jednak u dorosłych łojotokowe zapalenie skóry zwykle przebiega z okresami remisji i nawrotów, które mogą utrzymywać się latami.

W okresie dojrzewania gwałtownie rośnie aktywność gruczołów łojowych skóry. Produkcja sebum (tłuszczu, stanowiącego składnik płaszcza lipidowego skóry) osiąga wtedy swój szczyt. Jest go tak dużo, że skóra zaczyna reagować podrażnieniem: nadmiernie złuszcza się naskórek, a włosy – jeśli problem dotyczy owłosionej części ciała – przerzedzają się.

Jest to spowodowane jednak nie tylko samym wzrostem ilości łoju, ale też jego składem. W okresie, gdy ciało gwałtownie się zmienia pod wpływem hormonów, zmienia się też skład produkowanego sebum - rośnie w nim zawartość trójglicerydów, a maleje ilość kwasów tłuszczowych i estrów.

W okolicach, gdzie znajdują się liczne gruczoły łojowe, mogą się pojawiać plamy rumieniowe o nieregularnym kształcie, na których widoczne są fragmenty złuszczającego się naskórka, zabarwione przez nagromadzony w warstwie rogowej łój na żółtawy kolor.

Gdy stan zapalny jest nasilony – a zdarza się to zwłaszcza w fałdach skórnych, w których utrudniony jest dostęp świeżego powietrza i jego swobodna cyrkulacja – mogą się pojawiać czerwone zmiany wysiękowe. Zmianom może towarzyszyć świąd, czasem wrażenie, że skóra piecze. Dolegliwości pojawiają się w zależności od okoliczności, np. podczas upałów lub w okresach intensywnego pocenia się będą się nasilać.

Obszarami najczęściej zajętymi przez łojotokowe zapalenie skóry są te części ciała, które zostały przez naturę wyposażone w licznie występujące gruczoły łojowe. Na twarzy będą to fałdy nosowo-policzkowe, okolice brwi, zagłębienie brody, środek czoła, czasem także policzki i górna warga. Podatna na tę dolegliwość jest także owłosiona skóra głowy, okolice zauszne oraz granica pomiędzy częścią owłosioną, a nieowłosioną. Na ciele łojotokowe zapalenie skóry pojawia się najczęściej na plecach, na klatce piersiowej oraz udach.

Największe nasilenie problemów z łojotokowym zapaleniem obserwuje się w miesiącach jesiennych i zimowych, kiedy skóra nie ma kontaktu ze światłem słonecznym, jest natomiast cały czas zamknięta wewnątrz ubrania.

ŁUSZCZYCA

Łuszczyca jest stosunkowo częstą chorobą (u ok. 2–3% rasy białej), a jej przyczyny są bardzo złożone. Poza uwarunkowaniem genetycznym odgrywają tu rolę przewlekłe, utajone zakażenia bakteryjne czy wirusowe oraz wiele zjawisk immunologicznych, cytologicznych i naczyniowych.

Łuszczyca to choroba, skóry, której przyczyny nie są do końca znane. Jedni lekarze uważają, że łuszczyca ma podłoże autoimmunologiczne (organizm atakuje własne tkanki i niszczy je), drudzy natomiast uważają, że jest to przypadłość genetyczna (dzieci mają takie same problemy ze skórą jak ich rodzice). Łuszczyca daje o sobie znać zwykle pomiędzy 10. a 40. rokiem życia, lecz jak wykazują badania nawet ludzie starsi (po 70. roku życia) zapadają na tę chorobę. Może to być spowodowane zażywaniem pewnej grupy leków np. w leczeniu chorób serca czy depresji. Pierwsze objawy łuszczycy ujawniają się najczęściej po przebytych zakażeniach/infekcjach, np. ospa czy angina, również stany zapalne w organizmie nasilają rzut łuszczycy.

Początek choroby (często w wieku szkolnym) może być poprzedzony anginą lub inną chorobą infekcyjną. Pierwszymi wykwitami są czerwone grudki przykryte srebrzystymi łuskami, potem występują coraz większe wykwity (płaskie nacieki). Dla początkowych zmian charakterystyczna jest skłonność do zajmowania wyprostnych powierzchni, co potem zanika, wraz z uogólnieniem się wykwitów, oraz twarzy i głowy owłosionej (samo owłosienie jest prawidłowe).

Łuszczycą nie można się w żaden sposób zarazić, ani przez używanie tych samych sztućców, ani przez podanie ręki czy sypianie razem.

Łuszczyca występuje też w wielu postaciach nietypowych (np. z odwrotną lokalizacją w zgięciach), ze zmianami wysiękowymi czy krostkowymi.

Szczególnie ciężki przebieg ma tzw. łuszczyca stawowa, której towarzyszą bolesne zniekształcenia i usztywnienia stawów.

Łuszczyca ma przebieg nawrotowy, po różnie długich okresach remisji występują nawroty.

M

MELANINA

Melanina to naturalny barwnik odpowiadający za kolor skóry i włosów. Melanina to naturalny pigment produkowany przez znajdujące się w skórze melanocyty. Od jego ilości zależy barwa skóry, a także kolor włosów i oczu. Pełni ona także funkcję ochronną, zapobiegając przenikaniu promieni UV i neutralizując działanie wolnych rodników. Jej ilość może się zwiększać wraz z ekspozycją na promienie słoneczne – wówczas objawia się to przejściową zmianą zabarwienia skóry na ciemniejsze, zwaną potocznie opalenizną.
Wyróżnia się kilka rodzajów melaniny:

▪ czarną lub brązową eumelaninę,
▪ jaśniejszą feomelaninę,
▪ żółte, czerwone bądź fioletowe trichochromy pokrewne eumelaninie (czerwona feomelanina przeważa u ludzi o rudych włosach).

Od proporcji między nimi i ich ilości zależy indywidualny odcień włosów i karnacji, uwarunkowany przede wszystkim genetycznie. Najmniej melaniny znajduje się we włosach koloru blond, najwięcej w czarnych. Ta sama zasada odnosi się również do koloru skóry. Noworodki rasy białej nie mają melaniny w tęczówce, stąd też kolor ich oczu zawsze jest niebieski, w przeciwieństwie do innych ras, u których substancja ta występuje jeszcze przed urodzeniem. Istnieją także osoby dotknięte albinizmem, czyli niedoborem melaniny w skórze, objawiającym się białym zabarwieniem skóry oraz włosów. Włosy zachowują kolor tak długo, jak w mieszku włosowym produkowana jest melanina – gdy proces ten ustaje, włosy stają się siwe (tak naprawdę – bezbarwne).

Melanina występuje w naskórku. Opalenizna wywołana jest wzmożoną produkcją melaniny w skórze – jako reakcja obronna przed działaniem promieni UV.

MELANOCYTY

Melanocyty to komórki produkujące w skórze naturalny barwnik, czyli melaninę.

Melanocyty to komórki znajdujące się w warstwie podstawnej naskórka, mieszkach włosowych i oczach. Wytwarzają one i magazynują pigment zwany melaniną, który odpowiada za barwę skóry i włosów oraz za kolor oczu. Komórkami macierzystymi melanocytów są melanoblasty, które powstają z listków zarodkowych komórek grzebieni nerwowych i są zlokalizowane w tkance łącznej skóry, tęczówce oraz w naczynkach opony miękkiej. Melanocyty mają niewielką średnicę. Są złożone z jądra oraz wielu rozgałęzionych wypustek cytoplazmatycznych. Znajdują się w nich melanosomy, czyli ziarna barwnika, wypełnione gęstą treścią. Melanocyty przekazują pigment i jego prekursory do innych komórek naskórka, a po drodze ku powierzchni skóry bezbarwne prekursory melaniny zmieniają się pod wpływem działania promieni ultrafioletowych w brązowy pigment. Synteza melaniny regulowana jest przez enzym zwany tyrozynazą, który powoduje przemianę prekursorów melaniny (tyrozyny) w melaninę. Ilość melanocytów jest stała, ale różnią się one genetycznie uwarunkowanym stopniem aktywności i rodzajem wytwarzanej melaniny. Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia lub zwiększenia wytwarzania barwnika oraz jego nierównomiernego rozkładania w skórze, czego skutkiem są plamy i przebarwienia, a także siwienie – to objaw zaprzestania produkcji melaniny w mieszkach włosowych (tak naprawdę więc włosy stają się bezbarwne). Przyczynami zaburzonego wytwarzania melaniny mogą być również wahania hormonalne i niektóre schorzenia, np. albinizm.

Melanocyty są częścią naskórka.

MIESZKI ŁOJOWO-WŁOSOWE

Mieszki łojowo-włosowe to mieszki włosowe wraz z położonymi obok gruczołami łojowymi.

Mieszki łojowo-włosowe obejmują mieszki włosowe (są to pochewki obejmujące korzeń włosa, a więc jego część znajdującą się pod skórą) oraz produkujące sebum gruczoły łojowe, znajdujące się w ich sąsiedztwie. Łój wydostaje się na powierzchnię skóry i włosy właśnie poprzez mieszek włosowy. Na głowie mieszki włosowe rozciągają się na 4 mm poniżej poziomu skóry głowy, a gruczoły łojowe są małe. Zarost na policzkach jest dość cienki, a cebulki włosa rozciągają się na 2 mm pod powierzchnią skóry i mieszczą większe gruczoły łojowe. Włosy w nosie, na brodzie i kościach policzkowych są jeszcze bardziej delikatne i ledwo widoczne, ale połączone z nim gruczoły łojowe są bardzo duże i produkują dużo sebum (skóra w tych miejscach łatwo się przetłuszcza).

METABOLIZM

Metabolizm, przemiana materii i energii - całokształt przemian biochemicznych i towarzyszących im przemian energii, zachodzących w komórkach żywych organizmów i stanowiących podłoże wszelkich zjawisk biologicznych.

Na metabolizm składają się tysiące różnych reakcji chemicznych, które tworzą szereg powiązanych z sobą cykli biochemicznych. Reakcje metaboliczne dzieli się na dwa, częściowo przeciwstawne procesy:
* katabolizm - rozkład związków chemicznych występujących w żywności oraz wcześniej istniejących tkankach, który jest głównym źródłem energii potrzebnej do życia
* anabolizm - synteza złożonych związków chemicznych, prowadząca do wzrostu masy organizmu i rozrostu jego tkanek, wymagająca zwykle wydatkowanie energii.

Równowaga procesów katabolicznych i anabolicznych decyduje o zachowaniu homeostazy żywych organizmów.

Związki chemiczne, które są substratami lub produktami procesów metabolicznych można podzielić na:
* budulcowe - białka, kwasy nukleinowe, część lipidów i polisacharydów z których składają się tkanki organizmów żywych
* energetyczne - głównie cukry i tłuszcze
* zapasowe - glikogen, tłuszcze, niektóre nukleotydy i inne
* regulujące - enzymy, koenzymy, witaminy, hormony itp.

MACIERZ POZAKOMÓRKOWA

Macierz pozakomórkowa to substancja wypełniająca przestrzeń między komórkami skóry, w skład której wchodzą przede wszystkim włókna kolagenowe i elastynowe.

Macierz pozakomórkowa (ECM – extracellular matrix) to substancja wypełniająca przestrzeń między komórkami skóry, w skład której wchodzą wytwarzane przez fibroblasty włókna kolagenowe i elastynowe, glikoproteiny i glikozaminoglikany (przede wszystkim kwas hialuronowy). Zespala ona komórki w tkanki, pełniąc funkcję ochronną. Jest też rodzajem biofizycznego filtra, który kontroluje przekazywanie składników odżywczych i wszystkich innych substancji ze środowiska zewnętrznego do komórki. W ECM można wyróżnić postać upostaciowioną (włókna) i bezpostaciową (tzw. substancja podstawowa – bezstrukturalna część substancji pozakomórkowej). Macierz międzykomórkowa jest skomplikowaną strukturą sieciową, którą budują cząsteczki wydzielane do przestrzeni międzykomórkowej przez określone komórki, najczęściej polisacharydy i związane z nimi białka. Macierz międzykomórkowa może mieć różną strukturę, w zależności od rodzaju cząsteczek budulcowych.

ECM to ważny składnik tkanki łącznej oraz wielu innych tkanek. Prawdopodobnie macierz pozakomórkowa ma istotny wpływ na ustalanie wzorca różnicowania się organizmu. Specjalny rodzaj macierzy pozakomórkowej to osocze krwi. Macierz pozakomórkowa ma także inne nazwy, takie jak: macierz zewnątrzkomórkowa, macierz międzykomórkowa, substancja pozakomórkowa, substancja międzykomórkowa oraz istota międzykomórkowa.

Z

ZNAMIĘ RUBINOWE

Naczyniaki rubinowe (cherry angioma), zwane także naczyniakami starczymi, punktami rubinowymi, znamionami rubinowymi, to drobne, łagodne i asymptomatyczne guzki naczyniowe, które zwykle przyjmują postać mnogich, rozsianych wynaczynień kształtu okrągłego. Rubinowoczerwone wykwity na ogół mają wielkość łebka od szpilki i umiejscawiają się na tułowiu. Najczęściej pojawiają się w średnim i starszym wieku. Nie wymagają leczenia. Jeśli stanowią problem estetyczny, można je wycinać chirurgicznie, leczyć laserem naczyniowym, metodą elektrochirurgii lub kriochirurgii.

ZNAMIĘ ŁOJOTOKOWE

Znamię łojowe (naevus sebaceus) to owalne ognisko w kolorze woskowym i brodawkowatej powierzchni. Zazwyczaj występuje na owłosionej skórze głowy (ale sam guzek pozbawiony jest włosów); znacznie rzadziej obserwuje się je w innych lokalizacjach (np. na twarzy). W niektórych przypadkach znamię przyjmuje kształt linijny. Najczęściej pojawia się w dzieciństwie, u młodzieży może dochodzić do powiększania guzka. Może ulec zezłośliwieniu (w ok. 20% przypadków), wówczas na jego podłożu rozwija się rak podstawnokomórkowy lub brodawkowaty gruczolakotorbielak apokrynowy (syringocystadenoma papilliferum). Najczęściej konieczne jest głębokie chirurgiczne wycięcie guzka (najlepiej przed okresem dojrzewania). Leczenie dużych zmian może wymagać etapowego postępowania operacyjnego.

Brodawka łojotokowa (seborrheic keratosis) jest łagodną zmianą wywodzącą się z keratynocytów (łagodnym rozrostem naskórka); zwykle pojawia się w wieku dojrzałym i stopniowo dosiewa (to zmiana dość powszechna u pacjentów w wieku średnim i starszym). Wykwity (najczęściej mnogie) przyjmują postać jasnobrązowych, brązowych lub brunatnych blaszek i guzków o woskowatej lub hiperkeratotycznej powierzchni. Miejsca predylekcyjne (do wystąpienia zmian) to twarz, tułów i grzbiety rąk. W leczeniu stosuje się metody dermatochirurgiczne lub wycięcie chirurgiczne (z następowym badaniem histopatologicznym).

ZABURZENIA BARWNIKOWE

Zaburzenia barwnikowe skóry to grupa chorób, w których dochodzi do zmiany zabarwienia skóry. Zmiany mogą dotyczyć zarówno niewielkiej powierzchni naszych powłok, jak również zajmować skórę praktycznie całego ciała.

Kolor skóry jest uzależniony od wielu czynników min. od zawartości barwników. Melanina czyli brunatny barwnik skóry jest produkowana przez melanocyty. Melanocyty znajdują się głównie w warstwie podstawnej naskórka. Co ciekawe ich ilość jest porównywalna u wszystkich ras na świecie. Ciemniejsze zabarwienie skóry jest wynikiem większej ilości melanocytów aktywnych. Aktywne komórki barwnikowe zawierają melanosomy, czyli ciałka wewnątrzkomórkowe, w których następuje synteza melaniny. Proces ten zwany jest melanogenezą. Melanina jest dostarczana przez melanocyty do komórek naskórka, gdzie następnie gromadzi się dookoła jądra komórkowego. W ten sposób chroniony jest materiał genetyczny keratynocytów przed wpływem czynników zewnętrznych a przede wszystkim przed promieniowanie ultrafioletowym. Melanogeneza jest procesem złożonym i regulowanym przez wiele czynników. Zaburzenie poszczególnych etapów syntezy i transportu melaniny powoduje powstanie przebarwień lub odbarwień skóry.

Zaburzenia barwnikowe skóry objawiają się w postaci plam o zabarwieniu ciemniejszym w stosunku do skóry otaczającej, czyli przebarwieniach lub o zabarwieniu jaśniejszym – mówimy wtedy o odbarwieniach. Zmiany zabarwienia mogą ograniczone lub uogólnione i zajmować skórę całego ciała.

Przebarwienia uogólnione skóry

Jest wiele przyczyn występowania uogólnionych przebarwień skóry. Należą do nich choroby genetyczne takie jak nerwiakowłókniakowatość, zaburzenia hormonalne, a wśród nich niewydolność lub nadczynność kory nadnerczy czy nadczynność tarczycy, choroby wątroby, choroby nerek, nowotwory, niedobory witamin, zaburzenia metaboliczne takie jak hemochromatoza, jak i również spożywanie niektórych leków. Ogniska przebarwień mogą dotyczyć praktycznie każdej okolicy skóry a także zajmować błony śluzowe. Objawy skórne w wyżej wymienionych chorobach mogą być pierwszym objawem rozwijającego się procesu patologicznego.

Przebarwienia ograniczone skóry

Do przebarwień ograniczonych skóry zaliczamy melasmę, plamy typu kawy z mlekiem, piegi, plamy soczewicowate oraz przebarwienia pozapalne.

Melasma

Melasma, zwana inaczej ostudą, występuje głównie u kobiet. Zmiany lokalizują się na skórze twarzy. Mają charakter ciemnobrunatnych plam o nieregularnym brzegu, jak gdyby „wygryzione przez mole”. Objawy często pojawiają się w ciąży lub przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, dlatego uważa się, że przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne. Zmiany mogą całkowicie cofnąć się po zaprzestaniu stosowania tych środków lub po zakończeniu ciąży. Promieniowanie słoneczne znaczne nasila przebarwienia, dlatego też bardzo ważna jest ochrona skóry przed nasłonecznianiem i stosowanie kremów z filtrem UV.

Plamy typu kawy z mlekiem

Plamy typu kawy z mlekiem (plamy café au lait) mogą być obecne już przy urodzeniu lub pojawić się w dzieciństwie. Zmiany te o charakterze plam barwy jasnobrunatnej lokalizują się najczęściej na tułowiu. U dzieci średnica waha się od 0,2 do 4 cm a u dorosłych może sięgać nawet do 30 cm. Przyczyną jest zwiększona ilość melaniny w melanocytach i komórkach naskórka warstwy podstawnej.

Pojedyncze plamy stanowią tylko defekt kosmetyczny, jednak zwiększona ilość plam typu kawy z mlekiem może sugerować zespół genetyczny: nerwiakowłókniakowatość.

Piegi

Piegi są to niewielkie (najczęściej do 3 mm średnicy) plamy barwy jasno do ciemnobrązowej zlokalizowane najczęściej na twarzy. Zmiany występują u osób z jasną karnacją. W wyniku promieniowania słonecznego stają się ciemniejsze. Przyczyną powstawania piegów jest miejscowa zwiększona aktywność melanocytów.

Plamy soczewicowate

Plamy soczewicowate są wynikiem zwiększonej ilości melanocytów i melaniny w naskórku. Objawiają się jako plamy barwy ciemnobrązowej, średnicy od 2 do 20 mm. Mogą lokalizować się na skórze każdej okolicy. Plamy soczewicowate mogą występować u dzieci, ale są bardziej typowe dla osób starszych, u których często i przewlekle występowała ekspozycja na promieniowanie słoneczne.

Przebarwienia pozapalne

W wyniku procesu zapalnego w skórze dochodzi do lokalnego pobudzenia melanogenezy. Nieprawidłowe rozmieszczenie barwnika powoduje wystąpienie przebarwień pozapalnych w skórze. Zapalenie i w następstwie przebarwienia może być wywołane wieloma czynnikami. Choroby skóry takie jak trądzik, liszaj płaski, łuszczyca mogą przebiegać z pozostawieniem przebarwień. Kolejnym przykładem jest kontaktowe zapalnie skóry. Ogniska hiperpigmentacji pojawiają się w następstwie stosowania leków ogólnie lub miejscowo. Lista leków mogących wywołać reakcje zapalne skóry jest bardzo długa. Mogą to być leki przeciwgrzybicze, przeciwdepresyjne, przeciwbólowe, cytostatyki, antybiotyki i wiele innych Stan zapalny skory może być następstwem bezpośredniego kontaktu skóry z pewnymi substancjami chemicznymi zawartymi w środkach pielęgnacyjnych, perfumach lub nawet w niektórych roślinach, z którymi mamy kontakt na co dzień. Reakcja zapalna może być wywołana przez wspólne działanie wyżej wymienionych czynników i promieniowania słonecznego.

W większości przypadków po różnym okresie czasu przebarwienia pozapalne mogą ustępować.

Odbarwienia uogólnione

Bielactwo wrodzone (albinizm)

Bielactwo wrodzone, czyli albinizm, jest chorobą genetyczną. W wyniku nieprawidłowego funkcjonowania enzymu pełniącego ważną rolę w syntezie melaniny dochodzi do całkowitego lub częściowego niedoboru tego barwnika w komórkach skóry, jej przydatków i w oku.

Choroba objawia się uogólnionym, wyraźnym zmniejszeniem zabarwienia skóry. Skóra jest różowa. Włosy są białe lub płowożółte. Zmianom skórnym mogą towarzyszyć objawy okulistyczne takie jak oczopląs, zez czy fotofobia. W związku z brakiem barwnika, który chroni przed promieniowaniem UV wzrasta ryzyko rozwoju złośliwych nowotworów skóry.

Bielactwo nabyte

Bielactwo nabyte jest częstym zaburzeniem pigmentacji. Przyczyna nie jest do końca poznana. W wyniku uszkodzenia komórek barwnikowych zahamowaniu ulega synteza melaniny. W blisko połowie przypadków zmiany pojawiają się przed 20 rokiem życia. Choroba tak samo często występuje u kobiet jak i u mężczyzn.

Bielactwo nabyte objawia się pojawianiem plam odbarwieniowych, często występujących na grzbietach rąk i stóp, nadgarstkach, powierzchniach wyprostnych okolic stawów jak i w okolicy otworów naturalnych naszego ciała. Zmiany często lokalizują się symetrycznie. Nasilenie zmian następuje w wyniku stresu lub intensywnego nasłonecznienia.

Choroba ma różny przebieg. Zmiany mogą postępować, zajmując coraz większe powierzchnie skóry. Samoistne remisje są niezwykle rzadkie.

Odbarwienia pozapalne

Odbarwienia pozapalne powstają jak skutek procesu zapalnego skóry. W wyniku spadku ilości melaniny powstają plamy o jaśniejszym zabarwieniu w stosunku do skóry otaczającej. Do chorób mogących wywołać odbarwienia należą: łupież biały, wyprysk rąk, łupież pstry (zobacz: Grzybice skóry), ziarniniak grzybiasty, sarkoidoza, gruźlica, łuszczyca.

Podstawą zapobiegania przebarwieniom jest skuteczna ochrona przed promieniowaniem. Zaleca się unikanie nasłonecznienia zarówno naturalnego jak i sztucznego. Ważne jest stosowanie preparatów z silnymi filtrami przeciwsłonecznymi (SPF>50).

ZAKOŃCZENIE NERWOWE

Zakończenia nerwowe znajdujące się w skórze są odpowiedzialne za odbieranie bodźców z otoczenia, takich jak dotyk, niska lub wysoka temperatura, ból, ucisk.

Zakończenia nerwowe to zakończenia włókien nerwowych odpowiedzialne za odbieranie bodźców z otoczenia. Istotnym narządem czucia jest skóra, w której znajdują się przede wszystkim termoreceptory (reagujące na ciepło i zimno), mechanoreceptory (na dotyk i ucisk) i nocyceptory (receptory bólu). Niektóre z receptorów są otorbione, inne to tzw. wolne zakończenia nerwowe. Wśród receptorów skórnych można wyróżnić:

▪ Ciałka Paciniego (Vater-Paciniego) – reagują na nacisk i wibracje, występują m.in. na opuszkach palców,
▪ Ciałka Meissnera – występują zwłaszcza na bezwłosych powierzchniach ust, dłoni, palców, sutków, spojówek, w brodawkach skóry właściwej. Reagują na dotyk oraz lekkie wibracje,
▪ Ciałka Ruffiniego – receptory ucisku i rozciągania,
▪ Ciałka Krausego – występują w skórze właściwej oraz tkance podskórnej. Odbierają informacje o wibracjach i położeniu przestrzennym źródła bodźca.
▪ Zakończenia Merkla – są to zmodyfikowane komórki naskórka, zwłaszcza na opuszkach, które odbierają bodźce mechaniczne (dotyk, ucisk).

Na 1 cm2 skóry przypada ok. 2 receptorów ciepła, 12 receptorów zimna, 25 receptorów dotyku i 150 receptorów bólu. Odczuwanie bólu jest szczególnie ważne, gdyż ból informuje organizm o nadchodzącym niebezpieczeństwie. W przypadku pojawienia się drażniącego bodźca, który może naruszyć skórę, receptory uwalniają neuroprzekaźniki, które ostrzegają o zagrożeniu.

Receptory są częścią układu nerwowego i odbierają i przekazują bodźce do układu nerwowego, który poprzez zakończenia nerwowe jest odpowiedzialny za wykrywanie zmian zachodzących w otoczeniu oraz wywoływanie adekwatnych do nich reakcji organizmu. Układ nerwowy kontroluje również pracę wszystkich narządów wewnętrznych oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego. Ponadto odpowiada za powstawanie emocji, a także sen i utrzymywanie homeostazy.

Zakończenia nerwowe są częścią skóry właściwej.

ZMARSZCZKA

Zmarszczki to zagniecenia lub zagłębiania skórne, które w zależności od głębokości przybierają formę linii, bruzd bądź fałdek. Przyczyną ich powstawania są zmiany zachodzące w skórze w procesie starzenia, przede wszystkim:

▪ wiotczenie skóry wskutek utraty kolagenu i elastyny,
▪ przesuszenie skóry, ubytek kwasu hialuronowego,
▪ zmniejszenie zawartości lipidów w naskórku, osłabienie aktywności gruczołów łojowych i potowych wraz z wiekiem.

Do powstawania zmarszczek w dużym stopniu przyczyniają się czynniki zewnętrzne i styl życia, np. promieniowanie UV, nieodpowiednia dieta oraz palenie papierosów. Zmarszczki mogą powstawać również na skutek nagłej utraty masy ciała. Najszybciej pojawiają się na twarzy, szyi, dekolcie, a także dłoniach, a więc w miejscach najbardziej eksponowanych na wpływ środowiska i słońce.

Ze względu na przyczyny powstawania zmarszczki można podzielić na:

▪ zmarszczki mimiczne – powstające pod wpływem skurczów mięśni twarzy związanych z mimiką; typowymi zmarszczkami tego typu są np. kurze łapki, poziome linie na czole czy lwia bruzda,
▪ zmarszczki grawitacyjne – pojawiają się ok. 40-45. roku życia wskutek opadania tkanek i utraty podparcia, to m.in. linie marionetki czy bruzdy nosowo-wargowe,
▪ zmarszczki posłoneczne – są skutkiem nadmiernej ekspozycji skóry na słońce, które nie tylko niszczy kolagen, ale też powoduje ścieńczenie i przesuszenie naskórka; mają zwykle postać siateczki drobnych linii, współwystępują z przebarwieniami,
▪ zmarszczki senne – powstają wskutek odgniatania skóry podczas snu, mogą pojawiać się asymetrycznie, w zależności od tego, na jakim boku śpimy; zwykle są to wertykalne i ukośne odkształcenia przy oczach, na czole, na policzku, na szyi i dekolcie,
▪ zmarszczki atroficzne – powstają wskutek nagłego zaniku tkanek, zwłaszcza w okresie menopauzy (związane to jest z nagłym spadkiem poziomu estrogenów); na skórze pojawiają się wgłębienia i bruzdy,
▪ zmarszczki elastotyczne – to nierówności i deformacje będące rezultatem zwyrodnienia włókien elastynowych wskutek długotrwałej ekspozycji na promienie UV, pojawiają się zwykle na karku, szyi czy policzkach (tzw. elastoza posłoneczna).

Ze względu na miejsce występowania zmarszczki dzielimy na:

▪ kurze łapki – promieniście ułożone linie pojawiające się w okolicy zewnętrznych kącików oczu, będące skutkiem ruchów mimicznych (np. podczas uśmiechu czy mrużenia oczu),
▪ zmarszczki palacza / kod kreskowy – pionowe linie biegnące wokół ust (głównie nad górną wargą) – tak jak po ułożeniu ust do gwizdania bądź palenia (pojawiają się nie tylko u palaczy),
▪ fałdy marionetki – biegną od kącików ust w dół (na styku policzka i brody), nadając twarzy smutny wygląd. Powstają ok. 50. roku życia, wskutek opadania tkanek,
▪ lwia zmarszczka – pionowe bruzdy między brwiami, o charakterze mimicznym, nadają twarzy groźny wygląd,
▪ zmarszczki królicze – zmarszczki mimiczne zlokalizowane po bokach nosa, które powstają w wyniku częstego marszczenia nosa,
▪ bruzdy nosowo-wargowe – pionowe bruzdy biegnące od kącików nosa w kierunku kącików ust, związane z opadaniem policzka i powstawaniem chomików,
▪ obręcze Wenus – poziome linie i bruzdy na szyi, przypominające naszyjnik z obręczy. Ich powstawaniu sprzyja też częste pochylanie głowy, np. podczas czytania, spania na wysokiej poduszce czy częstego korzystania ze smartfonów (tzw. technologiczna szyja),
▪ dolina łez – jest to rodzaj bruzdy będącej rezultatem zapadania się skóry pod okiem w obrębie oczodołu. Zagłębienie biegnie ukośnie od wewnętrznego kącika oka do środkowej części policzka – w linii, po której płyną łzy. Nadają twarzy smutny i zmęczony wygląd.

Zatrzymanie procesu tworzenia się zmarszczek nie jest możliwe, jednak istnieją sposoby na to, by go spowolnić. W tym celu warto korzystać z kremów przeciwzmarszczkowych, które poprawiają nawilżenie i elastyczność skóry, spowalniając tempo powstawania odkształceń. Zmarszczkom znacznie łatwiej jest zapobiegać, niż je redukować. Najlepszą profilaktyką przeciwko zmarszczkom jest stosowanie kremów spowalniających proces ich powstawania. Najszybciej zmarszczki powstają w okolicy oczu, dlatego o miejsce to należy dbać wyjątkowo uważnie już od najmłodszych lat.

ZASKÓRNIKI

Zaskórnik to zmiana skórna charakterystyczna dla trądziku młodzieńczego, która rozwija się w obrębie mieszków włosowych.

• Przyczyny

Do czynników przyczynowych zaskórników należą:

• nadmierna aktywność gruczołów łojowych

• nieprawidłowa keratynizacja mieszka włosowego

• mikroflora bakteryjna (kolonizacja mieszka)

• odpowiedź zapalna.

Pewną rolę odgrywają również hormony męskie, androgeny, które pobudzają syntezę składników łoju (sebum) oraz wpływają na upośledzenie procesów keratynizacji w obrębie mieszka włosowego. W wyniku szeregu procesów dochodzi do utworzenia zaczopowanej grudki: zaskórnika.

Na proces tworzenia zaskórnika wpływa też zawartość lipidowa mieszka włosowego. Łój w gruczołach łojowych jest jałowy i nie zawiera wolnych kwasów tłuszczowych. Ale kolonizacja bakteryjna (głównie przez Propionibacterium acnes), przy współudziale enzymów, prowadzi do hydrolizy składników sebum do wolnych kwasów tłuszczowych, które działają drażniąco i chemotaktycznie.

Obecność zaskórników (otwartych i zamkniętych) to typowy objaw cery tłustej. Łagodne zmiany zaskórnikowe mogą przekształcić się w rozległy stan zapalny, który jest charakterystyczny dla skóry trądzikowej.

· Rozwój zaskórnika

Najpierw powstaje mikrozaskórnik (na skutek stopniowego nagromadzenia sebum i keratyny w obrębie ujścia mieszka włosowego). Najczęściej mikrozaskórnik rozwija się do zaskórnika otwartego, który umożliwia ewakuację łoju na zewnątrz. Jeśli jednak zaskórnik pozostaje „zamknięty”, jego rozwój skutkuje powstaniem guzka lub krosty.

Grudka zamknięta jest głębokim wykwitem, w którym postępuje proces niszczenia nabłonka mieszkowego. Czasem grudka twardnieje, przekształcając się w mikrocystę, której opróżnienie może wymagać drobnego zabiegu chirurgicznego. Krosta natomiast to rodzaj grudki, w której nabłonek mieszka nie uległ zupełnemu zniszczeniu. Taka zmiana zapalna może się otwierać i uwalniać nagromadzoną ropę, keratynę i łój.

Powikłaniem po guzkach lub torbielach mogą być widoczne blizny i przebarwienia.

W

WYPRYSK KONTAKTOWY

Wyprysk kontaktowy inaczej kontaktowe zapalenie skóry - (łac. Contact dermatitis, Contact eczema) - występująca często postać wyprysku będąca skutkiem bezpośredniego kontaktu z alergenem, na który osoba wytworzyła uprzednio nadwrażliwość. Klinicznie wyróżniono dwie postacie choroby: wyprysk ostry (łac. contact dermatitis acuta, eczema acutum) oraz wyprysk przewlekły (łac. contact dermatitis chronica, eczema chronicum).

WYPRYSK

Wyprysk (egzema, łac. eczema) – choroba skóry o podłożu alergicznym polegająca na zapaleniu jej wierzchniej warstwy. Na początku na skórze pojawiają się czerwone grudki, która potem zamieniają się w pęcherzyki. Pęcherzyki pękają pozostawiając nadżerki. Gdy dojdzie do zakażenia mogą pojawić się zmiany ropne oraz wydzielina, która po zaschnięciu tworzy szarożółte strupy.

Często występuje obrzęk skóry i tkanki podskórnej, w szczególności na twarzy, rękach czy powiekach. Chorzy często uskarżają się na uporczywy świąd. Wraz z upływem czasu skóra przebarwia się i staje się mniej sprężysta. Szczególną formą wyprysku jest wyprysk kontaktowy, który powstaje w wyniku zetknięcia się skóry z materiałem uczulającym (np. płyny, farby czy kosmetyki).

Często przyczyną wyprysku są zaburzenia układu krwionośnego (żylaki), taka forma wyprysku występuje głównie u ludzi starszych (wyprysk podudzia, wyprysk żylny, eczema cruris) i charakteryzuje się bardzo przewlekłym przebiegiem. Najważniejsze jest wykrycie substancji uczulającej i wyeliminowanie kontaktu z nią, a jeżeli jest to niemożliwe, przynajmniej ograniczenie kontaktu z alergenem.

Ponadto stosuje się okłady, specjalną dietę oraz leczenie miejscowe (maści steroidowe, redukujące).

WŁOSY

Włosy są zrogowaciałym wytworem naskórka, składają się z korzenia (ukrytego pod skórą) i łodygi wystającej nad powierzchnię skóry.

Włosy to zrogowaciały wytwór naskórka występujący tylko u ssaków i znajdujący się na powierzchni prawie całego ciała. Różnią się kolorem, długością, grubością oraz głębokością osadzenia. Wyróżnia się włosy: długie (pokrywające głowę, pachy, okolice narządów płciowych, tworzące brodę i wąsy) oraz meszek włosowy pokrywający większą część ciała. Włosy nie rosną jedynie na ustach, wewnętrznej skórze dłoni oraz podeszwach. Ich głównym składnikiem jest białko – keratyna. Pełnią kilka funkcji: ozdobną, ochronną, termoregulacyjną (utrzymują ciepło), są też organem dotyku (przekazują bodźce zmysłowe).

Budowa włosa wyróżnia dwie podstawowe części: łodygę oraz korzeń (część ukrytą pod skórą):
Korzeń włosa leży w mieszku włosowym, stanowiącym głębokie, rurkowate wpuklenie naskórka. Dochodzi do tkanki podskórnej i tam tworzy cebulkę (opuszkę) włosa, pod którą znajduje się wrastająca w nią brodawka włosa z naczyniami krwionośnymi i nerwami. W cebulce znajdują się komórki macierzy włosa, które dzielą się tworząc włos właściwy. Cebulka zawiera też liczne melanocyty wytwarzające melaninę – barwnik odpowiedzialny za kolor włosa. Pomiędzy mięśniem przywłosowym a mieszkiem włosowym leży gruczoł łojowy. Razem tworzą tzw. aparat włosowo-łojowy.
Łodyga (włos właściwy) składa się z 3 warstw:
rdzenia, kory i osłonki włosa, zbudowanej z pojedynczej warstwy nachodzących na siebie łusek rogowych.

Włosy rosną w tempie ok. 1/3 mm na dobę. Okres wzrastania włosów na głowie to ok. 5-6 lat, w tym czasie mogą osiągnąć ok. 50-60 cm. Po tym czasie wypadają – są wypychane przez nowe. Włosy rosną w 3 fazach:

▪ Anagen – faza wzrostu, trwająca ok. 2-8 lat. W tym czasie dochodzi do podziałów komórek w brodawce i powstaje trzon włosa. W tej fazie znajduje się ok. 90% wszystkich włosów;
▪ Katagen – to krótki okres przejściowy, trwający ok. 2-4 tygodni. Mieszek włosowy kurczy się – włos przestaje rosnąć, ale nie wypada. Brodawka włosa odrywa się od mieszków, cały trzon włosa jest wypychany.
▪ Telogen – to tzw. faza spoczynku, trwająca ok. 2-4 miesięcy. Włos wypada. W tej fazie znajduje się ok. 10-15% wszystkich włosów. W miejsce starego włosa wyrasta nowy.
Włosy na głowie mają najdłuższy cykl wzrostu. Rzęsy wymieniają się dużo szybciej, co najmniej dwa razy w roku.

Podstawowe kosmetyki pielęgnacyjne do włosów (np. odżywka) dbają o łodygę włosa, domykając łuski i wygładzając ich strukturę lub otulając go składnikami dodającymi objętości. Natomiast kuracje hamujące wypadnie i dzięki temu zagęszczające włosy, pobudzają i regulują cykl wzrostu mieszka włosowego oraz pobudzając mikrokrążenie w skórze głowy, zapewniając włosom lepsze dotlenienie i odżywienie, a tym samym szybszy wzrost.

WARSTWA ZIARNISTA

Warstwa ziarnista jest jedną z warstw tworzących naskórek, w której znajdują się ziarenka białek keratynowych. Warstwa ziarnista (startum granulosum) jest jedną z warstw budujących naskórek, która znajduje się poniżej warstwy rogowej. Składa się z 3-5 warstw wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach, wypełnionych ziarenkami keratohialiny (mieszanina białek keratynowych), które po obumarciu jądra i cytoplazmy tworzą keratynę. Charakterystyczne dla tej warstwy są keratynosomy (ciałka Odlanda, ciałka blaszkowate), które wytwarzają glikofosfolipid działający jak klej spajający łuski rogowe – substancja ta pomaga tworzyć „cement międzykomórkowy” w warstwie rogowej naskórka, co powoduje uszczelnienie naskórka.

WARSTWA SIATECZKOWA SKÓRY WŁAŚCIWEJ

Warstwa siateczkowata skóry właściwej to warstwa skóry właściwej, położona tuż nad tkanką podskórną. Warstwa siateczkowata (startum retculare) to jedna z dwóch warstw występujących w skórze właściwej człowieka (obok warstwy brodawkowatej). Skóra właściwa jest zbudowana z tkanki łącznej, która zawiera włókna kolagenowe oraz elastynowe, dzięki którym jest sprężysta i wytrzymała. Obejmuje ona głębsze warstwy skóry właściwej, aż do tkanki podskórnej, różni się bardziej zbitym ułożeniem kolagenu. Warstwa siateczkowata odgrywa bardzo ważną rolę w procesie gojenia się ran różnego typu, jak również w usuwaniu ze skóry ciał obcych.

WARSTWA ROGOWA

Warstwa rogowa to najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka, której komórki ulegają ciągłemu złuszczaniu.

Warstwę rogową (startum corneum) można traktować jako „skórę skóry”, ponieważ jest to zewnętrzna warstwa naskórka. Składa się z martwych, całkowicie spłaszczonych i ściśle ułożonych komórek bez jądra (korneocytów). Są one nazywane płytkami bądź łuskami rogowymi. Warstwę tę tworzy w 50% keratyna i w 50% związki rozpuszczalne w wodzie (aminokwasy, lipidy). Stanowi ona ostateczną barierę organizmu względem środowiska zewnętrznego, zapewniając ochronę przed szkodliwymi czynnikami i utratą wilgoci. Warstwa rogowa pełni podwójną funkcję w utrzymaniu odpowiedniego poziomu nawilżenia skóry:
▪ skeratynizowane komórki warstwy rogowej naskórka tworzą hydrofobową barierę, która uniemożliwia przedostanie się wody przez skórę do środka organizmu,
▪ dzięki zawartości naturalnego czynnika nawilżającego (ang. NMF – Natural Moisturizing Factor) hamuje parowanie wilgoci, zatrzymując je w skórze.
Na powierzchni warstwy rogowej znajduje się płaszcz hydrolipidowy. Komórki warstwy rogowej cały czas ulegają złuszczaniu, robiąc miejsce nowym komórkom, które przemieszczają się od warstwy podstawnej w kierunku powierzchni. Proces ten można wspomóc peeligami.

WARSTWA PODSTAWNA

Warstwa podstawna to najgłębiej położona warstwa naskórka, w której powstają nowe keratynocyty (komórki naskórka).

Warstwa podstawna (stratum basale), nazywana także warstwą komórek walcowatych i warstwą rozrodczą, to najgłębiej położona warstwa naskórka, spoczywająca na błonie podstawnej. W jej skład wchodzą keratynocyty, które mnożą się tutaj przez podział, a także melanocyty produkujące i magazynujące melaninę (barwnik skóry) oraz komórki Langerhansa (uczestniczą w procesach immunologicznych) i komórki Merkla (receptory dotyku). Nazwa warstwa komórek walcowatych ma związek z kształtem komórek, które znajdują się na samym spodzie tej warstwy. Mają one wydłużone jądra, a ich ułożenie jest prostopadłe do brodawek skóry. Komórki połączone są ze sobą, a także z komórkami znajdującej się wyżej warstwy kolczystej desmosomami, a z błoną podstawną – hemidesmosomami i przyczepami ogniskowymi. Ok. 10% keratynocytów warstwy podstawnej to komórki macierzyste, dające początek nowym komórkom naskórka. Warstwa podstawna pełni funkcje rozrodcze. Każda komórka dzieli się na dwie potomne, z których jedna przesuwa się ku powierzchni skóry, a druga ulega ponownemu podziałowi. Nowe komórki powstające w podziałach warstwy podstawnej nieustannie wypychają coraz bardziej na zewnątrz (w kierunku powierzchni) komórki starsze, które ulegają przemianom i stopniowej keratynizacji, aż w końcu obumierają i są złuszczane w naturalnym procesie odnowy komórkowej.

WARSTWA KOLCZYSTA

Warstwa kolczysta jest jedną z warstw tworzących naskórek, w której znajdują się ziarenka białek keratynowych.

Warstwa kolczysta (startum spinosum) jest najgrubszą warstwą naskórka, zbudowaną z kilku, a nawet kilkunastu rzędów wielobocznych komórek, które ulegają spłaszczeniu w kierunku powierzchni skóry. Komórki ściśle przylegają do siebie łącząc się desmosomami, w szczelinach znajdują się wypustki melanosomów i komórek Langerhansa. Jest to warstwa nadająca skórze spoistość i jędrność, powyżej niej rozpoczyna się proces keratynizacji komórek naskórka.

WARSTWA HYDROLIPIDOWA

Warstwa hydrolipidowa to płaszcz ochronny skóry, będący mieszaniną łoju, potu i lipidów, znajdujący się na powierzchni naskórka.

To nic innego jak okluzyjny płaszcz ochronny skóry, stanowiący mieszaninę łoju wydzielanego przez gruczoły łojowe wraz z lipidami pochodzącymi z komórek naskórka oraz potu. Chroni skórę przed różnymi czynnikami zewnętrznymi: bakteriami, zanieczyszczeniami, niekorzystnymi czynnikami pogodowymi, zapobiega też ucieczce wody z naskórka i tym samym jego wysuszeniu i pękaniu. Płaszcz hydrolipidowy na powierzchni warstwy rogowej wraz z keratyną odpowiada za procesy wchłaniania oraz przenikania do skóry różnych substancji. Składniki potu utrzymują pH na powierzchni skóry na poziomie 4,5-7, co stanowi zabezpieczenie przed czynnikami chemicznymi, bakteriami i grzybami. Do składu naturalnego płaszcza hydrolipidowego dołączają też składniki stosowane w kosmetykach, ostatecznie więc warstwa ta zawiera woski, tłuszcze i kwasy tłuszczowe. Bardzo łatwo można go uszkodzić stosując silne detergenty i mydła alkaliczne. Czas całkowitego odtłuszczenia skóry trwa 10-20 minut, natomiast odbudowa płaszcza lipidowego już około godziny. Dlatego należy wybierać produkty pielęgnacyjne, których pH jest zbliżone do naturalnego pH skóry (wyjątek stanowi sytuacja, kiedy chcemy wprowadzić w głąb naskórka substancje aktywne podczas profesjonalnych zabiegów).

Kremy bogate w lipidy pomagają odbudować barierę ochronną skóry. Są polecane szczególnie do skóry suchej i przesuszonej, przeciwdziałają szorstkości, eliminują uczucie ściągnięcia i zaczerwienienia skóry.

WARSTWA BRODAWKOWATA SKÓRY WŁAŚCIWEJ

Warstwa brodawkowata to część skóry właściwej, złożona z luźniej tkanki łącznej. Jest silnie pofalowana, ze względu na znajdujące się w niej wypustki (brodawki). W budowie skóry właściwej wyróżnia się trzy warstwy: brodawkowatą, podbrodawkową i siateczkową. Warstwa brodawkowa znajduje się najbliżej naskórka, a więc na powierzchni skóry właściwej. Ich wysokość ma istotny wpływ na grubość naskórka. Dzięki pofalowaniu powierzchnia zetknięcia z naskórkiem jest większa, co ma korzystny wpływ na elastyczność i chroni przed ścieraniem się naskórka. Warstwa brodawkowa posiada dużą ilość włókien elastyny i retikuliny, a także liczne naczynia krwionośne i zakończenie nerwowe. U osób z jasną karnacją naczynia krwionośne mogą być widoczne na powierzchni skóry.

WRAŻLIWOŚĆ

Wrażliwość, podatność (na zakażenie) - stan osłabienia organizmu umożliwiający rozwój w nim określonych drobnoustrojów chorobotwórczych. Wrażliwość jest przeciwieństwem odporności.

U

UCZULENIE

Uczulenie - Nadwrażliwość organizmu w stosunku do czynników działających od zewnątrz lub wewnątrz ustroju. Zmieniona odczynowość ustroju w stosunku do różnych czynników (bodźców) zwanych alergenami. Uczulenie następuje po jednorazowym lub wielokrotnym działaniu alergenu. Stan zwiększonej wrażliwości (nadwrażliwość) organizmu powstający u niektórych osobników w czasie kontaktu z antygenowo działającymi alergenami.

Normalnie najgroźniejsze dla organizmu jest pierwsze zetknięcie się z obcymi antygenami - substancjami białkowymi zdolnymi powodować powstawanie przeciwciał w organizmie (np. bakteriami chorobotwórczymi i ich toksynami), zanim powstaną odpowiednie przeciwciała - białka z grupy globulin (immunoglobuliny - ciała, globuliny odpornościowe pełniące rolę przeciwciał) wytwarzane w organizmie w odpowiedzi na zetknięcie się z antygenem. Przeciwciała mają zdolność łączenia się z antygenami, niszczą je przez rozpuszczenie, zlepianie lub wytrącanie.

Produkowane są przez specjalne komórki immunologicznie kompetentne, czyli zdolne do wytwarzania przeciwciał. W stanie alergii pierwsze zetknięcie się z alergenem uczula organizm i wywołuje w nim stan nadwrażliwości ujawniający się dopiero przy następnym zetknięciu z alergenem

T

TRĄDZIK ZASKÓRNIKOWY

Trądzik zaskórnikowy jest jedną z postaci trądziku pospolitego, w której zaskórniki (czopy keratyny) są dominującą zmianą skórną. U jego podstaw leży nadprodukcja łoju (sebum) związana z zaburzeniem gospodarki hormonalnej lub nadmiernym rogowaceniem ujść mieszków włosowych.

Pierwotnym wykwitem w trądziku zaskórnikowym jest mikrozaskórnik, który powstaje pod wpływem różnych czynników (nadmierne wydzielanie androgenów, niedobór kwasu linolenowego i in). Mikrozaskórnik przekształca się w zaskórnik w wyniku keratynizacji wewnątrzmieszkowej wywołanej podrażnieniem ścian mieszka przez łój i bakterie. Dochodzi do zwężenia kanału wyprowadzającego i utrudnienia ewakuacji zawartości gruczołu łojowego na powierzchnię skóry.

Trądzik zaskórnikowy najczęściej pojawia się w okresie dojrzewania, ale może też występować u dorosłych powyżej 25 roku życia lub okresowo u kobiet po menopauzie. W jego rozwoju istotny jest łojotok, który dotyczy przede wszystkim skóry tułowia i twarzy (jednak łojotok nie zawsze wiąże się ze skłonnością do powstawania zmian o charakterze trądziku pospolitego). Natomiast nadmierne rogowacenie ujścia mieszka włosowego (w warstwie ziarnistej i rogowej) prowadzi do:

• nagromadzenia sebum

• poszerzenia ujścia mieszka włosowego

• nadmiernego rogowacenia zamykającego światło kanału wydzielniczego.

W konsekwencji tych procesów powstaje zaskórnik.

Zaskórniki powstają w ujściu mieszka włosowego i mogą współwystępować z rumieniem i krostami. Zaskórniki z dużym ujściem to zaskórniki otwarte (o czarnym zabarwieniu ze względu na utleniającą się keratynę); zaskórniki z małym ujściem – zaskórniki zamknięte – mają odcień biały.

Zaskórniki, które stanowią zaczopowanie mieszków włosowych, upośledzają wypływ łoju, a androgeny stymulują gruczoły łojowe do większej produkcji sebum. Obecność bakterii wykazujących aktywność lipolityczną (Propionibacterium acnes) prowadzi do przekształcenia lipidów (znajdujących się w łoju) w kwasy tłuszczowe. Kwasy tłuszczowe ulegają oksydacji i stają się drażniące, co przyczynia się do wywołania odpowiedzi zapalnej.

W leczeniu trądziku zaskórnikowego najczęściej stosuje się retinoidy.

TRĄDZIK RÓŻOWATY

Trądzik różowaty (acne rosacea) to przewlekłe schorzenie o złożonej i nie do końca wyjaśnionej etiopatogenezie. Ale istotną rolę w jego rozwoju odgrywać mogą predyspozycje genetyczne i zaburzenia naczynioruchowe (dotyczące głównie powierzchownych naczyń skóry twarzy). W przebiegu trądziku różowatego dochodzi do nadmiernego wydzielania związków rozszerzających naczynia krwionośne oraz receptorów bradykininy w ścianach naczyniowych.

Trądzik różowaty jest jedną z najczęstszych chorób skóry twarzy – jej częstość występowania wynosi co najmniej 10% wśród populacji dorosłych rasy białej.

Wyróżnia się następujące odmiany trądziku różowatego:

• odmiana rumieniowo-naczyniowa związana z rumieniem na twarzy: przejściowym lub utrwalonym (z poszerzeniem powierzchownych naczyń krwionośnych)

• odmiana grudkowo-krostkowa – okresowa obecność grudek zapalnych lub krost na podłożu przetrwałego rumienia środkowej części twarzy

• odmiana przerostowa – na skutek przewlekłego obrzęku skóry i tkanki podskórnej dochodzi do powstania zmian guzowatych i zniekształceń miękkich części twarzy (zazwyczaj nosa)

• odmiana oczna – przebiegająca z podrażnieniem i przekrwieniem spojówek, uczuciem suchości lub ciała obcego w oku, pieczeniem, łzawieniem i światłowstrętem oraz zaczerwienieniem powiek i obecnością teleangiektazji spojówek (poszerzeniem naczyń spojówki).

Trądzik różowaty, jako dermatoza zapalna, często traktuje się jako chorobę ograniczoną do skóry. Jednak coraz więcej dowodów wskazuje na istnienie znaczących związków między trądzikiem różowatym a chorobami układowymi. Wyniki badań kliniczno-kontrolnych wykazują, że u pacjentów z trądzikiem różowatym występuje istotnie wyższe ryzyko chorób alergicznych, chorób układu oddechowego, przewodu pokarmowego, układu moczowo-płciowego, nadciśnienia tętniczego, chorób metabolicznych i zaburzeń równowagi hormonalnej kobiet w porównaniu do grupy kontrolnej (osób bez trądziku różowatego).

Postępowanie terapeutyczne obejmuje przestrzeganie zaleceń dotyczących pielęgnacji skóry, unikanie czynników nasilających objawy (jak stres, gorące i pikantne posiłki, alkohol, promieniowanie UV). W leczeniu miejscowym stosuje się m.in. metronidazol, erytromycynę, klindamycynę (antybiotyki), retinoidy (tretynoinę), a także adapalen, kwas azelainowy, iwermektynę. W leczeniu ogólnym zastosowanie znajdują doustne antybiotyki, a w niektórych przypadkach – izotretynoina; wykorzystuje się też leki wzmacniające i uszczelniające ściany naczyń krwionośnych.

W stadium rumieniowo-naczyniowym rozważa się zabiegowe zamknięcie naczyń za pomocą lasera, elektrokoagulacji lub skleroterapii. W postaci przerostowej niezbędny jest zabieg chirurgiczny – usunięcie przyrosłych części tkanek (laserochirurgia, elektrochirurgia).

Pacjenci z trądzikiem różowatym często wymagają leczenia okulistycznego, a także wsparcia psychoterapeutycznego (objawy choroby obniżają jakość życia).

TRĄDZIK MŁODZIEŃCZY

Trądzik młodzieńczy (Acne vulgaris) - choroba skóry, której początek występuje w wieku pokwitania, kiedy pod wpływem zmian hormonalnych (nadmiernej stymulacji androgenowej) dochodzi do nadmiernego pobudzenia czynności gruczołów łojowych (łojotoku).

Zaskórniki i grudki, popularnie nazywane pryszczami, są objawem trądziku. Ich powstawanie wiąże się z nadmiernym wytwarzaniem łoju i wzmożonym rogowaceniem komórek przewodu wyprowadzającego gruczołów łojowych skóry. Nakładające się na siebie warstwy zrogowaciałego naskórka wypełniają przewód wyprowadzający i zamykają jego ujście. Zablokowane ujście kanału gruczołu łojowego czopem łoju i zrogowaciałych komórek to tzw. zaskórnik, który jest niezapalną postacią trądziku.

W takim nagromadzeniu naskórka zrogowaciałego i łoju niektóre bakterie, zawsze obecne na powierzchni skóry, rozwijają się szczególnie dobrze i wywołują proces zapalny, który może powodować pęknięcie ściany przewodu wyprowadzającego i rozwój zapalenia w okolicy gruczołu łojowego.

Grudki stają się wtedy duże, czerwone i bolesne.

TKANKA PODSKÓRNA

Tkanka podskórna to najgłębiej położona warstwa skóry, zbudowana przede wszystkim z tkanki tłuszczowej, złożonej z dużej ilości adipocytów (komórek tłuszczowych) tworzących tzw. zraziki. Dochodzą też do niej wpuklenia skóry właściwej zawierające mieszki włosowe, części gruczołów, zakończenia nerwowe (ciałka Vatera-Paciniego). Jest to tkanka oddzielająca skórę właściwą od znajdujących się pod nią ruchomych struktur. Jej celem jest ochrona przed nagłymi zmianami temperatury (termoizolacja) i urazami, amortyzacja wstrząsów oraz magazynowanie substancji zapasowych dla całego organizmu. Grubość tkanki podskórnej jest zmienna, w zależności od partii ciała (w niektórych obszarach nie występuje w ogóle, np. na powiekach). Na zawartość tkanki tłuszczowej istotny wpływ mają takie czynniki jak płeć, sposób odżywiania, metabolizm i poziom hormonów. Tkanka podskórna ma największy wpływ na masę całej skóry – zależy to od ilości tkanki tłuszczowej, która u osób otyłych może mieć nawet kilkanaście centymetrów grubości. Typowym zaburzeniem budowy tej warstwy jest też cellulit, czyli widoczne na powierzchni skóry uwypuklające się grudki tłuszczowe.

TRĄDZIK POSPOLITY

Trądzik pospolity (acne vulgaris) jest najczęstszym schorzeniem gruczołów łojowych, u którego podstaw leży nadprodukcja łoju. W krajach rozwiniętych problem dotyczy ponad 80% populacji między 12. a 24. rokiem życia, przy czym 15-20% przypadków ma przebieg umiarkowany do ciężkiego. Objawy pojawiają się zwykle w okresie dojrzewania, ale choruje coraz więcej dorosłych pacjentów – po 25.-30. roku życia.

Zmiany trądzikowe obserwuje się przede wszystkim w tzw. okolicach łojotokowych, jak czoło, nos, broda, a także klatka piersiowa i plecy. Wykwitem pierwotnym jest zaskórnik.

Za trądzik pospolity odpowiada m.in. nadmierna aktywność gruczołów łojowych, związana z gospodarką hormonalną, czynnikami genetycznymi i skłonnością do nasilonej keratynizacji ujść mieszków włosowych. Powstają korzystne warunki do rozwoju bakterii beztlenowych (np. Propionibacterium acnes), które wzmagają stan zapalny wokół zmian.

Trądzik może mieć wybitnie przewlekły przebieg (nawet wieloletni). Po ustąpieniu zmian aktywnych mogą tworzyć się blizny (drobne zanikowe, przerosłe).

Prócz łojotoku i zaskórników (otwartych i zamkniętych) w przebiegu trądziku może dochodzić do powstawania grudek, krostek, a także nacieków zapalnych i cyst. Wykwity dominujące pozwalają wyróżnić następujące odmiany trądziku:

• zaskórnikowy

• grudkowo-krostkowy

• bliznowcowy

• ropowiczy (guzkowo-cystowy, skupiony).

Metody leczenia zależą od rodzaju i nasilenia zmian. Trądzik o łagodnym leczy się miejscowo, stosując m.in.

• retinoidy (adapalen, izotretynoina, tazaroten), które regulują wydzielanie łoju, działają przeciwbakteryjnie i komedolitycznie (redukują ilość i wielkość zaskórników)

• nadtlenek benzoilu o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym i komedolitycznym

• antybiotyki (erytromycyna, klindamycyna) – działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne

• kwas salicylowy o właściwościach złuszczających i komedolitycznych

• preparaty złożone, które ograniczają lekooporność bakterii, mają wyższą skuteczność przy niższym ryzyku działań niepożądanych.

Leczenie ogólne zwykle rozważa w przypadku trądziku o przebiegu umiarkowanym lub ciężkim (stosuje się antybiotyki, izotretynoinę).

Zaleca się właściwą pielęgnację skóry (w tym oczyszczanie skóry twarzy preparatami do skóry trądzikowej) oraz profesjonalne zabiegi kosmetyczne. Zastosowanie znajdują peelingi chemiczne oraz laseroterapia.

TRĄDZIK CHLOROWY

Trądzik chlorowy (łac. chloracne) - dermatologiczny zespół chorobowy związany z ekspozycją na dioksyny.

Toksyczne działanie polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn na skórę polega na hiperkeratozie i hiperplazji naskórka, hiperkeratozą mieszków włosowych oraz zaburzeniem funkcji i budowy gruczołów łojowych.

Skóra twarzy i małżowin usznych jest nieregularnie wzniesiona, na niej stwierdza się występowanie licznych zaskórników, tworzących stwardniałe skupienia i zgrubienia. Gruczoły łojowe są poszerzone, ich ujścia są zaczopowane przez masy rogowo-łojowe; istnieje tendencja do tworzenia torbieli łojowo-rogowych.

Objawy tego typu ujawniają się po kilku miesiącach ekspozycji na dioksyny.

Ś

ŚWIĄD

Świąd – odczucie pochodzące ze skóry, wywołujące chęć drapania lub pocierania. Nie jest jasne, czy świąd jest formą odczuwania bólu, czy też zupełnie innym rodzajem doznań. Świąd może być wywoływany przez:

* infekcje bakteryjne i grzybicze
* nadmierne wysuszenie skóry
* drażniące materiały
* zaburzenia psychiczne
* podrażnienie zakończeń nerwowych

S

SEBUM

Sebum (łój) stanowi tłustą, lepkawą wydzielinę gruczołów łojowych, a mówiąc ściślej – sebocytów (komórek gruczołu łojowego). Podczas jego wydzielania dojrzały sebocyt ulega rozpadowi.

Większość gruczołów łojowych związana jest z mieszkami włosowymi. Sebum rozprzestrzenia się wzdłuż włókien włosów (natłuszcza włosy i naskórek). Tłusta powłoka włosa przyciąga zanieczyszczenia i zatrzymuje resztki keratyny.

Gruczoły łojowe stanowią część aparatu włosowo-łojowego – ich ujścia ulokowane są poniżej „lejka” – miejsca wyjścia włosa ze skóry. Niektóre hormony, np. testosteron i progesteron, wpływają na przerost gruczołów łojowych i zwiększenie wydzielania sebum; są również hormony (np. estrogeny), które działają odwrotnie.

Sebum odgrywa również rolę w procesach zapalnych związanych z trądzikiem. Bogaty w lipidy łój jest pożywką dla bakterii, co – wraz z beztlenowym środowiskiem wewnątrz mieszka włosowego – stwarza dobre warunki dla rozwoju mikroorganizmów. Wydzielane przez bakterie enzymy rozkładają trójglicerydy sebum, prowadząc do uwolnienia silnie drażniących kwasów tłuszczowych i innych substancji o właściwościach zapalnych i chemotaktycznych.

Skład i ilość wydzielanego sebum jest cechą osobniczą, zależną m.in. od wieku człowieka, gospodarki hormonalnej.

W skład sebum pobranego z powierzchni skóry wchodzą:

• trójglicerydy kwasów tłuszczowych

• dwuglicerydy kwasów tłuszczowych

• woski

• wolne kwasy tłuszczowe

• skwalen

• cholesterol

• estry cholesterolu.

Wolne kwasy tłuszczowe w składzie sebum z powierzchni skóry powstają z rozkładu trójglicerydów przez hydrolazy bakteryjne i nie mają istotnego udziału w sebum gruczołów łojowych.

Natomiast sebum uzyskane z wyizolowanych gruczołów łojowych zawiera:

• skwalen

• woski/estry cholesterolu

• trójglicerydy kwasów tłuszczowych

• cholesterol

• fosfolipidy (z rozpadu błon komórkowych sebocytów).

Na powierzchni skóry mieszanina lipidów z sebum z wydzieliną gruczołów potowych lipidami naskórka tworzy tzw. wodno-lipidowy płaszcz skóry, który pełni funkcje ochronne (skóry i włosów) i zapobiega nadmiernej utracie wody przez naskórek.

Sebum wykazuje łagodne działanie antybakteryjne. Wydzielanie łoju jest też szlakiem transportującym witaminę E do wyższych warstw naskórka.

SKÓRA WŁAŚCIWA

Skóra właściwa to środkowa warstwa skóry. Zbudowana jest z tkanki łącznej – składa się z licznych włókien kolagenowych i elastynowych oraz innych cząstek strukturalnych. Znajdują się w niej naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe, a także gruczoły potowe i łojowe. Od góry sąsiaduje z naskórkiem (tworząc tzw. połączenie skórno-naskórkowe o charakterystycznym falistym przebiegu, które można zaobserwować na dłoniach – tzw. listewki skórne), a od dołu bez wyraźnej granicy przechodzi w tkankę podskórną. W skórze właściwej można wyróżnić dwie warstwy:

▪ brodawkowata (stratum papillare) – zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej, w której wytwarzane są włókna kolagenowe i sprężyste, czyli elastynowe (są one produkowane przez fibroblasty), włókna retikulinowe (tzw. siatkowate) oraz komórki układu odpornościowego: histiocyty, komórki tuczne, limfocyty. Charakterystyczne są dla niej tzw. brodawki skórne (stąd nazwa);
▪ siateczkowata (stratum reticulare) – znajduje się pod warstwą brodawkowatą, aż do tkanki podskórnej, ma znacznie grubsze utkanie i zbity układ kolagenu.
 

Głównym składnikiem budulcowym skóry właściwej jest kolagen (72% jej suchej masy), który – otoczony włóknami elastynowymi – zapewnia skórze rozciągliwość i oporność na urazy, a także młody wygląd. W sieci jego włókien znajdują się też sploty naczyń krwionośnych i chłonnych oraz liczne zakończenia nerwowe. W obrębie skóry właściwej znajdują się również gruczoły potowe i łojowe oraz mięśnie przywłosowe. Grubość skóry właściwej różni się w zależności od wieku – jest największa tuż po okresie dojrzewania, zmniejsza się po 50. roku życia. Skóra jest odżywiana przez rozległą sieć małych naczyń krwionośnych, które dostarczają tlen, substancje odżywcze, hormony regulujące jej wzrost i metabolizm.

SKÓRA

Skóra w przekroju składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Największym i jednym z najważniejszych narządów naszego organizmu jest skóra. Jej powierzchnia to ok. 1,5-2 m2, natomiast masa wraz z tkanką podskórną wynosi zwykle 18–20 kg (naskórek to ok. 0,5 kg, skóra właściwa – ok. 3,5 kg). Jej grubość w zależności od obszaru waha się od 0,5 do 4 mm. Pełni ona wiele ważnych funkcji, przede wszystkim:

▪ poprzez obecność receptorów i włókien nerwowych bierze udział w odbieraniu i przekazywaniu bodźców,
▪ zapewnia termoregulację całego organizmu, chroni przed przegrzaniem,
▪ stanowi barierę mechaniczną i chemiczną przed czynnikami zewnętrznymi (ciepłem, zimnem, promieniowaniem UV), urazami mechanicznymi, substancjami chemicznymi i wnikaniem drobnoustrojów, osłania narządy wewnętrzne,
▪ reguluje gospodarkę wodno-elektrolityczną, witaminową i tłuszczową człowieka.

W przekroju skóra jest zbudowana z trzech warstw:

▪ naskórek (epidermis) – najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, pełniąca funkcję ochronną, naskórek złożony jest z pięciu warstw komórek (idąc od góry: rogowej, jasnej, ziarnistej, kolczystej i podstawnej);
▪ skóra właściwa (dermis) – warstwa środkowa, zbudowana z tkanki łącznej, w której przebiegają liczne naczynia krwionośne włosowate. To tutaj znajdują się też receptory, zakończenia nerwowe, gruczoły potowe i łojowe. Głównym składnikiem budulcowym skóry właściwej jest kolagen. W skórze właściwej wyróżnia się dwie warstwy: brodawkowatą (graniczącą z naskórkiem) i siateczkowatą;
▪ tkanka podskórna (subcutis) – to najgłębiej położona warstwa, zbudowana z luźnej tkanki łącznej oraz dużej ilości komórek tłuszczowych. Pełni funkcje podporowe, chroni przed urazami mechanicznymi, stanowi też magazyn energetyczny organizmu.

STRES

Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi.

W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym.

Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne.

O

OSTUDA

Ostuda (melasma) jest nabytym przebarwieniem skóry, które rozwija się najczęściej na twarzy (zwłaszcza na czole, policzkach, w okolicy wargi górnej) oraz na szyi, ale może zajmować też ręce i ramiona. Wykwity mają postać symetrycznych, pojedynczych lub mnogich przebarwionych plam. Zmiany wiążą się ze zwiększonym wytwarzaniem melaniny (powstają w okolicach narażonych na działanie promieni słonecznych). Ostudę częściej obserwuje się u kobiet w okresie rozrodczym (tylko 10% przypadków to mężczyźni).

Etiopatogeneza nie została w pełni poznana, ale uważa się, że zasadnicze znaczenie mają hormony (estrogeny, progesteron – naturalne lub syntetyczne). Dlatego ostuda często pojawia się u kobiet w ciąży, stosujących antykoncepcję hormonalną lub z guzami jajnika. Czynnikiem sprzyjającym jest ekspozycja na promieniowanie słoneczne, a także stosowanie niektórych kosmetyków (np. zawierających cytryniany, salicylany) lub leków (np. przeciwbólowych).

Postępowanie terapeutyczne polega na unikaniu promieni słonecznych i stosowaniu kremów z filtrami o wysokim stopniu protekcji. W leczeniu miejscowym stosuje się kwas azelainowy lub hydrochinon. Dobre efekty uzyskuje się po peelingach chemicznych (ale w niektórych przypadkach peeling może wywołać przebarwienia pozapalne) oraz laseroterapia (zastosowanie znajdują m.in. pulsacyjne lasery barwnikowe i lasery neodymowo-yagowe typu Q-Switched lub pikosekundowe).

P

PORY SKÓRY

Pory to mikroskopijne otwory widoczne na skórze – są to ujścia mieszków włosowych, które są bezpośrednio połączone z gruczołami łojowymi i pozwalają odprowadzać substancje przez nie produkowane, czyli łój. Nie jest to więc defekt skóry, a jej naturalna, fizjologiczna cecha. Oczywiście czasami pory ulegają rozszerzeniu i stają się bardziej widoczne – dzieje się tak, gdy skóra mocno się przetłuszcza, dlatego rozszerzone pory są charakterystyczne dla skóry tłustej i trądzikowej, a w przypadku mieszanej pojawiają się zwykle na nosie i brodzie. Na skutek gromadzenia się w ujściach mieszków włosowych nadmiaru sebum i zrogowaciałego naskórka może dojść do ich trwałego poszerzenia – martwe komórki naskórka wraz z łojem czopują ujścia gruczołów łojowych i je rozpychają. W ten sposób powstają charakterystyczne małe wgłębienia i dziurki, widoczne gołym okiem na powierzchni skóry. Najszybszym sposobem na ich pozbycie się i zapobieganie im jest dokładne oczyszczanie skóry z zalegającej masy łojowo-rogowej, a także stosowanie specjalnych kosmetyków zwężających pory (np. na bazie hydroksykwasów czy kwasu azelainowego). Należy jednak unikać mocnego przesuszania skóry np. preparatami na bazie alkoholu – wtedy bowiem gruczoły łojowe dostają sygnał do wzmożonej produkcji sebum i problem się nasila. Dobrze jest też włączyć do codziennej pielęgnacji tonik – przywraca on skórze właściwe pH i jednocześnie domyka i ściąga poszerzone pory.

PRZECIWCIAŁA

Przeciwciała - substancje produkowane przez organizm celem obrony przed infekcjami i innymi obcymi czynnikami (antygenami).

Przeciwciałami albo immunoglobulinami nazywa się specyficzny rodzaj białek wydzielanych przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B) w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego, które mają zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów.

Jako część układu odpornościowego u człowieka i innych kręgowców przeciwciała odgrywają zasadniczą rolę w obronie organizmu przed bakteriami i pasożytami zewnątrzkomórkowymi oraz w znacznie mniejszym stopniu, pasożytami i bakteriami wewnątrzkomórkowymi.

POŁĄCZENIE SKÓRNO-NASKÓRKOWE

Połączenie skórno-naskórkowe to miejsce połączenia skóry właściwej z naskórkiem.

Skóra dzieli się na trzy warstwy: tkankę podskórną i skórę właściwą (zbudowane z tkanek łącznych) oraz naskórek zbudowany z tkanki nabłonkowej, połączony ze skórą właściwą błoną podstawną. To właśnie ta błona podstawna tworzy połączenie skórno-naskórkowe (DEJ, dermal-epidermal junction). Struktura ta składa się przede wszystkim z białek: kolagenu, proteoglikanów i glikoprotein. Połączenie naskórka z błoną podstawną jest wytrzymałe – budują je hemidesmosomy i przyczepy ogniskowe, natomiast błona podstawna nie ma aż tak wykształconych połączeń ze skórą właściwą. Aby zwiększyć możliwość przylegania naskórka do skóry właściwej, naskórek wpukla się głęboko w skórę właściwa – to pofałdowanie zwiększa powierzchnię połączenia. Wpuklenia tworzą sople naskórkowe i wypustki. Połączenie skórno-naskórkowe nie tylko zapewnia skórze stabilność strukturalną i uczestniczy w procesach przekazywania sygnałów między komórkami, ale też pełni funkcję bariery transportowej – ogranicza / umożliwia transport cząsteczek pomiędzy naskórkiem a skórą właściwą. Ma także wpływ na procesy gojenia i przebudowy skóry, a także na jej ogólną kondycję i wygląd. Z biegiem czasu połączenie skórno-naskórkowe staje się bardziej płaskie i naskórek otrzymuje mniej składników odżywczych. Wskutek tego wolniej zachodzą procesy odnowy komórkowej, skóra staje się cieńsza i mniej elastyczna.

POKRZYWKA

Pokrzywka to choroba, w przebiegu której na skórze, pod wpływem zadziałania jakiegoś czynnika, tworzą się wypukłe blade bąble otoczone zaczerwienieniem. Bąble te przypominają zmiany, które powstają pod wpływem kontaktu skóry z pokrzywą - stąd nazwa. Pokrzywka powoduje silny świąd lub pieczenie skóry, jest niebolesna i ustępuje bez pozostawienia blizn czy przebarwień skóry.

U około połowy chorych pokrzywce może towarzyszyć tzw. obrzęk naczynioruchowy. Obrzęk ten dotyczy tkanek podskórnych, np. ust, powiek, rąk, stóp, niekiedy genitaliów. Zwykle jest bardziej nasilony po jednej stronie ciała, a skóra jest niekiedy zaczerwieniona.

Często u chorych na pokrzywkę obserwuje się tzw. dermatografizm – czerwone przebarwienie skóry w wyniku jej zarysowania.

Pokrzywkę dzieli się na pokrzywkę ostrą (kiedy zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tyg.) oraz przewlekłą (kiedy zmiany skórne trwają dłużej niż 6 tyg.).

Pokrzywka ostra jest najczęściej wywołana alergią lub lekami. Z kolei w pokrzywce przewlekłej aż w 80—95% przypadków nie udaje się odnaleźć czynnika odpowiedzialnego za jej występowanie

Pokrzywka może mieć charakter alergiczny (np. w razie uczulenia na alergeny kota) lub niealergiczny (w razie reakcji na niektóre leki). Tak zwane pokrzywki fizykalne wywołują czynniki fizyczne, takie jak zimno, ucisk czy światło słoneczne. Pokrzywki mogą się pojawić także u chorych z zakażeniami (np. wirusowymi zakażeniami wątroby), nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi i innymi schorzeniami.

Jeśli pokrzywka spowodowana jest alergią, to do jej powstania przyczynia się reakcja IgE-zależna i wydzielanie różnych substancji z tzw. komórek tucznych (zwłaszcza histaminy, która jest główną przyczyną powstawania bąbli, zaczerwienienia, obrzęku i świądu skóry.

U około 20% ludzi w ciągu życia pojawiają się bąble na skórze. Pokrzywka przewlekła występuje u 1% chorych, częściej u dorosłych niż u dzieci. Dwukrotnie częściej chorują kobiety, zwykle w 3.—5. dekadzie życia. U dzieci za pojawienie się objawów pokrzywki ostrej często odpowiedzialne są zakażenia wirusowe.

Groźnym objawem jest obrzęk naczynioruchowy, ponieważ w jego przebiegu może dojść do pojawienia się utrudnienia w oddychaniu, a nawet zgonu (najczęściej spowodowanym tak silnym obrzękiem, „opuchnięciem” tkanek gardła, że dochodzi do zamknięcia krtani i duszenia się chorego).

Jeżeli pokrzywce towarzyszy obrzęk naczynioruchowy lub inne objawy, które mogą zwiastować towarzyszący pokrzywce wstrząs anafilaktyczny – należy pilnie wezwać pogotowie ratunkowe (pod numerem 112 lub 999) oraz podać sobie adrenalinę.

Wiele innych typów wysypek można mylić z pokrzywką – m.in. zakażenia wirusowe, pęcherzycę (chorobę skóry polegająca na tworzeniu się bąbli), atopowe i kontaktowe zapalenie skóry i wiele innych. Podobne do pokrzywki zmiany mogą występować w wielu innych chorobach, np. autoimmunologicznych.

N

NOWOTWÓR

Nowotwór - Stan charakteryzując się niekontrolowanym wzrostem komórek. Nowotwory mogą rozprzestrzeniać się i dawać przerzuty drogą naczyń chłonnych, droga krwionośną lub przez ciągłość na otaczające tkanki

NOWOTWÓR SKÓRY

Nowotwory skóry - Wszystkie nowotwory skóry wywodzą się z zewnętrznej warstwy skóry zwanej epidermą, czyli naskórkiem.

Skóra podlega ciągłej przemianie, w której komórki pochodzące z warstwy podstawnej przemieszczają się do góry zastępując obumarłe komórki naskórka, które ulegają złuszczeniu.

Podczas tej przemiany, komórki warstwy podstawnej przemieniają się w płaskie komórki podstawnokomórkowe. W skórze występują także melanocyty, które produkują barwnik ochronny zwany malaniną.

Różowaty guzek na powierzchni skóry może być rakiem podstawnokomórkowym, choć niekiedy w skórze może rozwinąć się czerniak zbudowany z melanocytów wytwarzający barwnik melaninę. Czerniaki rozprzestrzeniają się bardzo szybko, dając przerzuty.

NATÓRALNY CZYNNIK NAWILŻAJĄCY (NMF)

Naturalny Czynnik Nawilżający (ang. Natural Moisturizing Factor) to mieszanina rozpuszczalnych w wodzie związków, które znajdują się w warstwie rogowej skóry i są odpowiedzialne za utrzymywanie w niej odpowiedniego poziomu nawilżenia. W skład NMF wchodzą: aminokwasy (40%), kwas piroglutaminowy (PGA) i jego sól sodowa (12%), mocznik (7%), amoniak, kwas moczowy, glikozamina, kreatynina (1,5%), jony (Na+, Ca2+, Mg2+, K+, P3+, Cl-), sole kwasu mlekowego, cytrynowego i mrówkowego.

Naturalne substancje wchodzące w skład NMF powstają w procesie rogowacenia skóry, ale także pocenia oraz wydzielania sebum przez gruczoły łojowe. Ich mieszanina ma zdolność wiązania wilgoci w naskórku, zapewniając mu odpowiedni poziom nawilżenia i chroniąc przed przesuszeniem. Skład NMF jest często odtwarzany w kosmetykach nawilżających, przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej. Preparat z zawartością tej mieszaniny świetnie sprawdzi się także w sytuacjach niskiej wilgotności powietrza (np. zimą, w ogrzewanych lub klimatyzowanych pomieszczeniach), gdyż wtedy skóra jest najbardziej narażona na wysuszenie.

NMF obecny jest w naskórku.

NASKÓREK

Naskórek (epidermis) jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry, która chroni nasz organizm przed światem zewnętrznym. Składa się z 5 warstw komórek – idąc od skóry właściwej w kierunku powierzchni naskórka można wyróżnić następujące warstwy:
1. Podstawna (startum basale) – jest tworzona przez jeden rząd ściśle do siebie przylegających komórek. Każda komórka dzieli się na dwie, z których jedna przesuwa się ku powierzchni skóry, a druga ulega ponownemu podziałowi – warstwa ta pełni więc funkcję rozrodczą. Znajdują się w niej również melanocyty, czyli komórki produkujące barwnik skóry (melaninę), oraz komórki Langerhansa.
2. Kolczysta (stratum spinosum)– to najgrubsza warstwa składająca się nawet z 12 rzędów komórek, które łączą się ze sobą za pomocą wypustek w kształcie kolców. Jest warstwą oporową, nadaje skórze jędrność i spoistość, amortyzuje ucisk i rozciąganie, jest tzw. żywą warstwą naskórka. Powyżej tej warstwy zaczyna się proces keratynizacji.
3. Ziarnista (startum granulosum) – zwykle utworzona jest przez 1-4 rzędy komórek. Zawierają one liczne ziarenka keratohialiny – substancji bogatej w wapń, która pośredniczy w wytwarzaniu keratyny.
4. Jasna (stratum lucidum) – załamuje podwójnie światło, zbudowana jest z ciałka białkowego – eleidyny. Widoczna jest w bardzo grubym naskórku, np. na dłoniach i podeszwach.
5. Rogowa (stratum corneum) – warstwa najbardziej wierzchnia, składająca się z 50% z keratyny i z 50% substancji rozpuszczalnych w wodzie (aminokwasów, lipidów i wody). Tworzą ją spłaszczone komórki pozbawione jąder, które ulegają całkowitemu zrogowaceniu i złuszczeniu. Warstwę rogową przyrównuje się często do muru, gdzie rolę „cegieł” pełnią korneocyty (spłaszczone i pozbawione jąder komórki), a „zaprawy murarskiej” – lipidy.
W sumie w naskórku, we wszystkich jego warstwach, znajduje się od kilku do kilkudziesięciu warstw komórek (zwykle ok. 25), które w ciągu 28-30 dni ulegają przesunięciu od warstwy podstawnej do zrogowaciałej. Jest to tzw. cykl odnowy komórkowej. W tym czasie komórki ulegają rogowaceniu, a ich metabolizm stopniowo słabnie, aż wreszcie zamiera. Martwe komórki warstwy zrogowaciałej złuszczają się – jeśli proces ten przebiega prawidłowo, złuszczanie się i oddzielanie martwego naskórka jest niewidoczne gołym okiem (w normalnych warunkach dziennie złuszcza się 0,005- 0,5 g komórek warstwy rogowej), choć to właśnie one stanowią główny składnik kurzu. Naskórek pełni też ważną funkcję bariery ochronnej przed szkodliwym działaniem czynników mechanicznych i chemicznych, bakterii i promieniowania UV. Dolna warstwa naskórka łączy się poprzez brodawki skórne z położoną głębiej skórą właściwą.

Skład chemiczny warstwy rogowej naskórka:
▪ Ceramidy – lipidy te stanowią 65% naskórka, tworząc spoiwo międzykomórkowe (tzw. cement międzykomórkowy), dzięki czemu zatrzymują wodę w skórze i zapewniają szczelność bariery ochronnej. Są wytwarzane w wewnętrznych warstwach naskórka – proces ten z wiekiem ulega osłabieniu, przez co skóra staje się bardziej przesuszona i podatna na podrażnienia.
▪ Cholesterol – lipid z grupy steroidów, odgrywa ważną funkcję w lipidowej barierze naskórka.
▪ Wolne kwasy tłuszczowe – są ważnym składnikiem lipidów międzykomórkowych warstwy rogowej, zatrzymują wilgoć w skórze,
▪ Naturalny Czynnik Nawilżający (NMF – Natural Moisturizing Factor) – to naturalne składniki warstwy rogowej naskórka (m.in. aminokwasy, kwas piroglutaminowy, mocznik, kwas moczowy, sole kwasu mlekowego) nadające jej zdolność pochłaniania wody.
▪ Keratyna – włókniste białko, nierozpuszczalne w wodzie, zapewniające skórze ochronę.

NADWRAŻLIWOŚĆ KONTAKTOWA

Nadwrażliwość kontaktowa - nadwrażliwość na różne substancje kontaktujące ze skórą i błonami śluzowymi (metale i ich stopy, lateks, leki, żywice, rozpuszczalnik oraz materiały takie jak jedwab, wełna, skóra, substancje pochodzenia roślinnego, kosmetyki).

Nadwrażliwość kontaktową można podzielić na:

* wyprysk kontaktowy alergiczny
* wyprysk kontaktowy niealergiczny

NADWRAŻLIWOŚĆ

Nadwrażliwość jest nieprawidłową reakcją uczulonego wcześniej organizmu na powtórne zetknięcie z antygenem. W jej wyniku może dochodzić do bardzo silnej odpowiedzi, zarówno typu komórkowego, jak i humoralnego, a w krańcowych wypadkach nawet do niszczenia własnych komórek.

K

KRZEPNIĘCIE KRWI

Krzepnięcie krwi to naturalny, fizjologiczny proces zapobiegający utracie krwi w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych. Istotą krzepnięcia krwi jest przejście rozpuszczonego w osoczu fibrynogenu w sieć przestrzenną skrzepu (fibryny) pod wpływem trombiny. Krzepnięcie krwi jest jednym z mechanizmów obronnych organizmu w wypadku przerwania ciągłości skóry.

Przebieg całego procesu jest następujący:

Płytki krwi (trombocyty) tworzą w miejscu przerwania ciągłości naczynia tzw. czop płytkowy, na skutek zlepiania się trombocytów ze sobą. Uwolniona serotonina powoduje zwężenie naczyń krwionośnych w obrębie zranienia. Płytki pod wpływem uszkodzeń mechanicznych wydzielają trombokinazę, która uruchamia szereg procesów prowadzących do powstania właściwego czynnika inicjującego krzepniecie krwi - w procesie tym ważne są jony wapnia oraz białkowe czynniki osocza (np. heparyna). Powstały czynnik prowadzi do przekształcenia protrombiny w trombinę (postać aktywną), która z kolei powoduje przekształcenie fibrynogenu (białka zawartego w osoczu krwi) w fibrynę. Fibryna to substancja nierozpuszczalna w wodzie, tworzy ona sieć włókien, będących szkieletem skrzepu.

Dla prawidłowego zachodzenia procesu krzepnięcia krwi niezbędna jest witamina K, która umożliwia syntezę protrombiny.

Zaburzenia krzepnięcia krwi mogą polegać na:
* niedostatecznym krzepnięciu krwi - skutkiem jest krwotok i niekiedy wykrwawienie
* nadmiernym krzepnięciu krwi - skutkiem jest powstawanie zakrzepów

KRWOTOK

Krwotok, krwawienie (łac. haemorrhagia) - gwałtowna utrata krwi w jej pełnym składzie na skutek choroby (na przykład gorączki krwotocznej) lub urazu naczyń krwionośnych.

Krwotok może być zewnętrzny, spowodowany raną otwartą lub wewnętrzny, kiedy krew nie znajduje ujścia poza organizm. Przykładem krwotoku wewnętrznego jest wylew krwi do mózgu. Rozróżniamy także krwotoki mieszane, kiedy źródło krwotoku znajduje się wewnątrz organizmu, a krew wypływa na zewnątrz, np. krwotok z nosa.

Choroby wywołujące groźne dla życia krwotoki to: gruźlica płuc, rak, żylaki przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy czy hemofilia. Nagłe krwotoki, pociągające za sobą szybką utratę krwi, mogą doprowadzić do wstrząsu krwotocznego, a nawet śmierci.

KREATYNA

Keratyna to niezwykle mocne i odporne biało, z którego są zbudowane włosy i paznokcie, a częściowo także naskórek.

Keratyna to włókniste, bogate w siarkę i nierozpuszczalne w wodzie białko, które jest niezwykle mocne i wykazuje wysoką odporność na czynniki fizyczne oraz chemiczne. Jest ono produkowane przez keratynocyty. To właśnie z niego zbudowane są włosy i paznokcie, a częściowo także skóra. Niedobór tej substancji powoduje uszkodzenia naskórka, łamliwość włosów oraz pękanie płytki paznokciowej. Keratyna budująca włos występuje w dwóch postaciach:
▪ keratyna włóknista – tworzy korę i naskórek,
▪ keratyna amorficzna – scala strukturę włóknistą i łuski, zapewnia włosom elastyczność i gładkość.
We składzie keratyny obecnej we włosach szczególnie ważna jest siarka – utworzone mostki dwusiarczkowe łączą keratynę w trwały łańcuch zapewniający sprężystą i niełamliwą konstrukcję włosa. Wiązania te są niepowtarzalne, decydując o indywidualnym wyglądzie włosów, na przykład o tym, czy są one proste, kręcone, cienkie, czy grube.

Keratyna jest też obecna w naskórku – głównie w jego warstwie rogowej (to tzw. miękka keratyna). Razem z łojem i potem keratyna naskórka tworzy na powierzchni naskórka cienką olejowo-wodnistą warstwę ochronną skóry przed czynnikami zewnętrznymi i

KREW

Krew - rodzaj tkanki łącznej krążącej w naczyniach krwionośnych (układ krwionośny zamknięty) lub w jamie ciała (układ krwionośny otwarty).

Jako jedyna (wraz z limfą) występuje w stanie płynnym. Ilość krwi w organizmie przeciętnego człowieka wynosi 5-5,5 l i jest to w przybliżeniu 1/13 do 1/12 wagi ciała. Dla dzieci jest to ok. 1/10 do 1/9 wagi ciała.

Część krwi mieści się w zbiornikach krwi i jest włączana do krążenia tylko w konieczności.

Podstawowe składniki krwi:

* osocze - składnik płynny, stanowi około 55-60% zawartości krwi. Jest to wodnisty roztwór (zawartość wody to około 90%) protein, soli oraz substancji takich jak np. monosacharydy.

* elementy morfotyczne - stanowią około 45% objętości (zobacz też: hematokryt).
o krwinki czerwone (erytrocyty) - norma: 4,5-5,5 mln/mm3. Jako jedyne komórki organizmu człowieka nie posiadają jądra komórkowego.
o krwinki białe (leukocyty) - norma: 4-9 tys/mm3,
o płytki krwi (trombocyty) - norma: 150-350 tys/mm3. Są to fragmenty ich komórkowych prekursorów czyli megakariocytów.

* Pozostałe składniki
o hormony
o transportowane do komórek rozpuszczone gazy, substancje odżywcze (cukry, tłuszcze) i witaminy
o produkty przemiany materii (np. Mocznik, kwas moczowy), transportowane z komórek do układu wydalniczego.

Krew pełni następujące funkcje:
* rozprowadza po organizmie tlen, a odprowadza do płuc dwutlenek węgla,
* rozprowadza po organizmie substancje odżywcze oraz witaminy i hormony,
* odprowadza do narządów wydalniczych (nerki, gruczoły potowe) i wątroby substancje zbędne bądź szkodliwe,
* transportuje komórki krwi z miejsc hemocytogenezy (szpiku kostnego, gruczołów limfatycznych) do centralnego układu krwionośnego,
* zapewnia możliwość regulacji termicznej,
* zapewnia możliwość regulacji ciśnienia wewnątrz organizmu,
* bierze udział w procesach krzepnięcia. * stanowi ważny czynnik w utrzymaniu homeostazy: o buforuje (zapewnia w pewnych granicach stałe pH 7,4), o gospodarka glukozą, lipidami i innymi substancjami pochodzącymi z białek. * bierze udział w obronie organizmu.

KOLAGEN

Kolagen jest głównym białkiem podporowym skóry, decydującym o jej jędrności i młodym wyglądzie.

Kolagen jest głównym białkiem budulcowym skóry, stanowiące ok. 72% jej suchej masy. Jest produkowany przez fibroblasty w skórze właściwej. Przybiera formę potrójnej helisy i składa się z trzech łańcuchów około stu aminokwasów. Wraz z elastyną nadaje skórze niezwykle istotne właściwości fizyczne, takie jak napięcie, elastyczność, jędrność, sprężystość, odporność na uszkodzenia, rozciągliwość. Skórę buduje przede wszystkim kolagen typu I nazywany kolagenem młodości (w skórze właściwej znajduje się ok. 80% kolagenu typu I oraz 20% kolagenu typu III). Niestety, już od 25. roku ilość kolagenu w skórze zmniejsza się – średnio o ok. 1,5% rocznie, co powoduje utratę jędrności i gładkości skóry, jej wiotczenie i opadanie, pogłębianie się zmarszczek. Dodatkowo produkowane włókna kolagenowe są coraz gorszej jakości – stają się krótsze, bardziej skręcone i słabsze, a wpływ na ich degradację mają czynniki zewnętrzne, takie jak zanieczyszczenia czy promienie UV. Kolagen występuje również w kościach, zębach oraz ścięgnach. Swoją nazwę zawdzięcza greckiemu słowu „kolla” („klej”), ponieważ „skleja” komórki skóry, będąc głównym składnikiem macierzy pozakomórkowej. W ten sposób tworzy rusztowanie podtrzymujące tkanki.

KORNEOCYTY

Korneocyty to martwe komórki, zlokalizowane w warstwie rogowej naskórka. Są spłaszczone i pozbawione jąder. Stanowią końcowy efekt procesu rogowacenia. Komórki ulegają zmartwieniu po dotarciu do warstwy rogowej i przejściu keratynizacji. Stare korneocyty są usuwane w procesie złuszczania naskórka. W warstwie rogowej znajduje się 12-16 warstw korneocytów. Te głębiej położone ściśle do siebie przylegają, a te bardziej powierzchowne ulegają złuszczaniu. Komórki te są ważnym elementem budowy skóry, ponieważ wraz z cementem międzykomórkowym tworzą barierę ochronną, która zapobiega wnikaniu w głąb skóry szkodliwych substancji, zabezpiecza przed urazami i promieniowaniem UV. Wnętrze korneocytów wypełniają białka keratynowe, które posiadają zdolność wiązania wody, lipidy i czynniki nawilżające. Jeżeli korneocyty nagromadzą się w ujściu gruczołów łojowych, to na skórze mogą pojawić się zaskórniki zamknięte (o czarnym kolorze będącym efektem utleniania się keratyny). W usunięciu obumarłych komórek warstwy rogowej naskórka i pobudzeniu skóry do wytwarzania nowych komórek pomagają peelingi.

KOMÓRKA

Komórka - podstawowa jednostka organizacji życia zdolna do samodzielnego wykonywania wszystkich czynności życiowych, podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna każdego organizmu żywego. Może stanowić samodzielny organizm lub być elementem składowym organizmu wielokomórkowego.

KASZAK

Kaszaki (atheroma) należą do torbieli naskórkowych, czyli łagodnych nowotworów skóry wywodzących się z naskórka. Torbiel naskórkowa ma charakter powierzchownej cysty – okrągłej, napiętej, skeratynizowanej i przesuwalnej względem podłoża; początkowo białej, z czasem żółtawej. Najczęściej występuje u młodych dorosłych lub u pacjentów w wieku średnim. Może lokować się na głowie (na owłosionej skórze głowy – tzw. torbiel trichilemmalna), na twarzy, szyi, ramionach i klatce piersiowej (najczęściej na plecach). Zawiera keratynę, a w jej centrum może uwidocznić się czarny punkcik – wskazujący na zamkniecie ujścia mieszka włosowego.

W badaniu fizykalnym stwierdza się podskórną zmianę o gładkiej powierzchni, zwykle niebolesną. W większości przypadków torbiel naskórkowa powiększa się stopniowo i powoli. Czasem dochodzi do samoistnego uwolnienia masy keratynowej (o białym zabarwieniu). Torbiel naskórkowa może także ulec nadkażeniu.

Jeśli dojdzie również do zamknięcia ujścia gruczołu łojowego, mówi się o kaszaku – zmianie skórnej w postaci zastoinowej torbieli gruczołu łojowego. Kaszak to najczęstsza torbiel wywodząca się z mieszka włosowego. Jej średnica wynosi od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Zmiana wypełniona jest mieszaniną keratyny, cholesterolu i łoju, a na jej szczycie często widoczne jest ujście. Jeśli treść kaszaka ulegnie zakażeniu, torbiel powiększa się, staje bolesna i zapalna.

Leczenie polega na usunięciu torbieli (metodą chirurgiczną lub laserową). Zakażone kaszaki nacina się w celu drenażu (wycięcie zmiany następuje po ustąpieniu stanu zapalnego).

KARCYNOGEN

Karcynogen – czynnik, który powodując mutację materiału genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej.

G

GRUCZOŁY ŁOJOWE

Gruczoły łojowe są odpowiedzialne za produkcję sebum, które tworzy na skórze warstwę ochronną przed przesuszeniem, bakteriami i czynnikami zewnętrznymi.

Gruczoły łojowe to tzw. przydatki skóry. Występują w skórze przede wszystkim w najbliższym otoczeniu włosów – tuż obok mieszka włosowego, razem tworząc jednostkę włosowo-łojową. Gruczoły łojowe są odpowiedzialne za wydzielanie łoju, w skład którego wchodzą wolne kwasy tłuszczowe, cholesterol i woski – sebum dostaje się do mieszka włosowego i stąd jest rozprowadzane na powierzchni skóry i włosów, tworząc tzw. kwaśny płaszcz ochronny skóry przed czynnikam mechanicznymi, chemicznymi i bakteriami. Rozwój i czynności wydzielnicze gruczołów łojowych reguluje między innymi poziom hormonów płciowych (to dlatego skóra najbardziej się przetłuszcza w okresie dojrzewania). Gruczoły łojowe najliczniej występują na skórze twarzy (szczególnie nosa, brody, czoła), głowy, klatki piersiowej oraz okolic intymnych. Ich średnia ilość to ok. 50-100 na 1 cm2 skóry, a w miejscach najbardziej się przetłuszczających – nawet do 400 na 1 cm2. Gruczołów łojowych pozbawione są natomiast dłonie i podeszwy. W temperaturze ciała łój jest płynny i produkowany w ilości ok. 1-2 gr na dobę. Jeśli mocno wysuszymy skórę, np. poprzez stosowanie zbyt agresywnych kosmetyków na bazie alkoholu, gruczoły łojowe otrzymają sygnał, że trzeba nasilić produkcję łoju – skutek będzie więc odwrotny od zamierzonego.

Budowa skóry sprawia, że jest ona narażona na nadmierne wysuszenie oraz urazy mechaniczne. Łój produkowany przez gruczoły łojowe pozwala na skuteczną, częściową ochronę przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi. Istotna jest tu również rola gruczołów potowych, które biorą udział w procesie termoregulacji oraz w oczyszczaniu organizmu. Pot wraz z łojem tworzy barierę ochronną, która zapobiega wnikaniu do skóry drobnoustrojów oraz oddziela ją od środowiska zewnętrznego (tzw. płaszcz hydrolipidowy). Pot i łój mają charakterystyczny zapach, wyczuwalny pod wpływem aktywności bakterii, dla których stanowią pożywkę. Na bazie wzmożonej produkcji łoju rozwijają się też niektóre choroby skóry, takie jak trądzik, łojotokowe zapalenie skóry czy łupież.

Gruczoły łojowe są częścią skóry właściwej.

FOTOALERGIE

Promieniowanie słoneczne, a w szczególności promieniowanie ultrafioeletowe, może być odpowiedzialne za wywoływanie i zaostrzanie różnorodnych chorób skóry.

Szczególne znaczenie ma promieniowanie UVA, czyli długie promieniowanie UV, którego nasilenie jest stałe w ciągu roku, a więc niezależne od pory roku i pogody. Warto dodać, że promieniowanie UVA przenika przez szyby okienne i samochodowe, dlatego możliwe są niepożądane reakcje również w trakcie przebywania w zamkniętym pomieszczeniu czy w trakcie jazdy samochodem. Odczyny fototoksyczne lub fotoalergiczne te mogą pojawiać się natychmiast po kontakcie ze światłem słonecznym (w ciągu kilku minut, godzin) albo, co obserwuje się częściej, z opóźnieniem (po 24–48 godz.) Odczyny fotoalergiczne, w odróżnieniu od odczynów fototoksycznych, występują stosunkowo rzadko. Nie jest znana częstość tego typu reakcji. Nie są to choroby genetycznie uwarunkowane. Odczyny fotoalergiczne mogą się manifestować w postaci ognisk rumieniowych, rumieniowo-grudkowych, a także pęcherzykowych, a więc są wielopostaciowe. Rzadko mogą pojawić się również pęcherze (ich obecność bardziej przemawia za odczynami fototoksycznymi). Odczyny fotoalergiczne pojawiają się głównie w miejscach eksponowanych na działanie promieniowania ultrafioletowego i mogą się szerzyć na obszary niepoddane napromienianiu. W przypadku zmian przewlekłych może pojawić się złuszczanie skóry i przebarwienia pozapalne. Można odczuwać świąd.

Odczyny fototosyczne przypominają oparzenie słoneczne i nie szerzą się poza miejsca eksponowane na działanie światła.

Możliwe jest całkowite wyleczenie fotouczuleń i odczynów fotoalergicznych, chociaż zmiany skórne mogą ustępować z pozostawieniem pozapalnych przebarwień (hiperpigmentacji). Z uwagi na alergiczny charakter odczynów fotoalergicznych ponowny kontakt z alergenem może wywołać nawrót zmian skórnych.

F

FIBROBLASTY

Fibroblasty to komórki skóry, odpowiedzialne za produkcję kolagenu, elastyny i kwasu hialuronowego.

Fibroblasty to komórki tkanki łącznej występujące w skórze właściwej, odpowiedzialne za produkcję kolagenu i elastyny, a więc głównych białek podporowych skóry, decydujących o jej jędrności, gęstości, sprężystości i elastyczności. Komórki te syntetyzują też kwas hialuronowy, który ma wpływ na odpowiednie nawilżenie i wytrzymałość skóry. Niestety, z wiekiem fibroblasty stają się mniej aktywne, a ilość i jakość produkowanych przez nie włókien kolagenowych i elastynowych spada stopniowo już od 25. roku życia. Dochodzi do starzenia się skóry – staje się ona mniej jędrna i elastyczna, pogarsza się jej nawilżenie, dochodzi do opadania tkanek, pogłębiają się i utrwalają zmarszczki.

H

HIPERMELANOZY

Hipermelanozy to grupa zmian skórnych, w których, występują plamy z nadmiaru barwnika. Wyróżnia się:

• Hipermelanozy naskórkowe, w których plamy są koloru brązowego. Mogą być one wynikiem: obecności w warstwie podstawnej naskórka zwiększonej liczby melanocytów, zwiększonej aktywności melanocytów, zwiększonej liczby lub rozmiaru melanosomów lub zwiększonej ilości melaniny w naskórkowych keratynocytach.

• Hipermelanozy skórne, które są przebarwieniami w kolorze niebieskim, niebieskoszarym lub szarym. Powstają one w wyniku obecności melaniny w skórze właściwej w skórnych melanocytach.

W zależności od rodzaju zmian hipermelanozy mogą występować często (np. ostuda) lub rzadko (np. Erythema dyschromicum perstans).

Hipermelanozy naskórkowe

• Piegi są małymi plamami (1–2 mm średnicy), które występują na skórze eksponowanej na słońce.

• Plamy soczewicowate są wynikiem zwiększonej liczby melanocytów w warstwie podstawnej naskórka. Plamy soczewicowate słoneczne występują w miejscach eksponowanych na UV u osób w wieku średnim.

• Plamy koloru kawy z mlekiem (cafe-au-lait) występują u 2–10% populacji ludzi zdrowych. Mają okrągły lub owalny kształt, są wyraźne odgraniczone od skóry otaczającej, a ich wielkość wynosi od 1 do 20 cm. Zmiany te są brązowe o różnym wysyceniu barwy.

• Ostuda

• Hiperpigmentacja pozapalna może być konsekwencją szeregu dermatoz, takich jak łuszczyca, pęcherzyca, liszaj płaski, zmiany polekowe

Hipermelanozy skórne

• Znamiona barwnikowe to częste zmiany skórne

• Erythema dyschromicum perstans jest dermatozą, w której występują szarobrunatne plamy. Początkowo mają one rumieniową granicę, która później zanika. Zmiany występują symetrycznie, głównie na twarzy, szyi, tułowiu i kończynach górnych. Nie stwierdza się wykwitów na dłoniach i podeszwach, jak również błonach śluzowych.

• Tatuaż jest wywołaną celowo w sposób sztuczny plamą złogową. W tym przypadku dochodzi do miejscowego odkładania się w skórze złogów egzogennego barwnika, wstrzykniętego do skóry w celach ozdobnych

Uogólniona hiperpigmentacja

Uogólnioną hiperpigmentację mogą tworzyć plamy złogowe pochodzenia zewnątrzustrojowego, które są następstwem podawania niektórych leków, przede wszystkim metali ciężkich, pochodnych fenotiazyny (niektóre leki przeciwpsychotyczne) i leków przeciwmalarycznych.

HIPERPIGMENTACJE

Hiperpigmentacje (przebarwienia skóry) odnoszą się do plam i plamek ciemniejszych od otaczającej skóry, które tworzą się w wyniku nadprodukcji lub nadmiernego nagromadzenia barwnika. Za barwę skóry odpowiada melanina wytwarzana w melanocytach i transportowana do keratynocytów.

Przebarwienia mogą dotyczyć naskórka (rzadziej nabłonka błon śluzowych) lub skóry właściwej. W wielu przypadkach zaburzenia pigmentacji prowokowane są przez czynniki szkodliwe, zwłaszcza promieniowanie ultrafioletowe. Jednak na hiperpigmentację wpływają również czynniki genetyczne, hormonalne, ciąża, choroby wątroby, nadnerczy, stosowana farmakoterapia i in.

Do najczęstszych przebarwień należą plamy soczewicowate i ostuda. Plamy soczewicowate (lentigo simplex), czyli ciemno- lub jasnobrunatne plamy, dobrze odgraniczone od otoczenia, kształtem upodabniają się do ziarna soczewicy. Zmiany tego typu z reguły nie wykazują ryzyka przemiany w czerniaka i nie wymagają leczenia chirurgicznego. Usunięcie ze względów estetycznych wykonywane jest m.in. z zastosowaniem technik laserowych. Ostuda jest hiperpigmentacją powstającą na twarzy, przy nadmiarze estrogenów, z udziałem promieniowania ultrafioletowego; na wystąpienie zaburzenia wpływać mogą też predyspozycje genetyczne.

Zmiany typu melasma mają charakter symetrycznych plam o nieregularnym brzegu, w barwach od jasnobrązowej do brunatnej. Ostuda ma znaczenie czysto estetyczne, może jednak istotnie obniżać jakość życia. W leczeniu stosuje się różne metody, w tym rozjaśnianie farmakologiczne, peelingi chemiczne i laseroterapię.

IMMUNOLOG

Immunolog – zajmuje się problematyką odporności. Leczy swoiste zaburzenia układu odpornościowego i jego nieprawidłowe działanie w wyniku zakażeń.

IMMUNOLOGIA

Immunologia to dyscyplina nauki z pogranicza biologii i medycyny zajmująca się biologicznymi i biochemicznymi podstawami reakcji odpornościowo-obronnej ustroju na patogen lub inne obce organizmowi substancje i ciała jak np. toksyny lub transplantaty. Ponadto bada ona prawidłowość tejże reakcji i ewentualne jej zaburzenia.

Obiektem badań immunologii jest system immunologiczny i procesy chemiczne i biochemiczne na poziomie komórki czy nawet molekularnym, związane z rozpoznaniem i zwalczaniem patogenu. Procesy te nazywa się wspólnym pojęciem reakcji lub odpowiedzi immunologicznej.

W medycynie immunologia odgrywa centralną rolę w zrozumieniu, zapobieganiu, diagnostyce i terapii chorób. Lekarz zajmujący się leczeniem chorób systemu odpornościowego to immunolog.

I

ELASTYNA

Elastyna to obok kolagenu główne białko podporowe skóry, odpowiedzialne za jej sprężystość i rozciągliwość.

Elastyna to obecne w skórze właściwej białko wytwarzane przez fibroblasty, które tworzy sieć niezwykle rozciągliwych włókien elastynowych oplatających włókna kolagenowe – można je rozciągnąć do podwójnej długości i powrócą do swojej pierwotnej długości. To właśnie dzięki tym właściwościom elastyna zapewnia skórze sprężystość, mimo że jej zawartość w tkankach wynosi zaledwie ok. 1% (podczas gdy ok. 70% to kolagen). Niestety, podobnie jak w przypadku kolagenu, ilość elastyny spada wraz z wiekiem – proces ten zaczyna się już ok. 25. roku życia. Skóra traci wtedy sprężystość, elastyczność i rozciągliwość, odkształca się, utrwalają się na niej zmarszczki i bruzdy. Wpływ na degradację elastyny mają też czynniki zewnętrzne, zwłaszcza promienie UV – nadmierna ekspozycja na słońce, kumulująca się przez lata – może prowadzić do elastozy posłonecznej, czyli zniekształcenia włókien elastynowych (objawia się to charakterystycznymi nierównościami i grudkami na skórze, zwłaszcza na twarzy i na karku np. u mężczyzn pracujących całe życie na świeżym powietrzu w krajach o wysokim nasłonecznieniu).

ETIOLOGIA

Etiologia (z łac. aetiologia - stwierdzenie przyczyny, z gr. αίτιολοία - badanie przyczyn, od aitía - przyczyna i lógos - słowo, nauka) - nauka badająca przyczyny zjawisk, procesów i faktów - w medycynie , nazywamy tak, zespół przyczyn składających się na powstanie choroby,

EGZEMA

Wyprysk (egzema, łac. eczema) – choroba skóry o podłożu alergicznym polegająca na zapaleniu jej wierzchniej warstwy. Na początku na skórze pojawiają się czerwone grudki, która potem zamieniają się w pęcherzyki. Pęcherzyki pękają pozostawiając nadżerki. Gdy dojdzie do zakażenia mogą pojawić się zmiany ropne oraz wydzielina, która po zaschnięciu tworzy szarożółte strupy.

Często występuje obrzęk skóry i tkanki podskórnej, w szczególności na twarzy, rękach czy powiekach. Chorzy często uskarżają się na uporczywy świąd. Wraz z upływem czasu skóra przebarwia się i staje się mniej sprężysta.

Szczególną formą wyprysku jest wyprysk kontaktowy, który powstaje w wyniku zetknięcia się skóry z materiałem uczulającym (np. płyny, farby czy kosmetyki).

Często przyczyną wyprysku są zaburzenia układu krwionośnego (żylaki), taka forma wyprysku występuje głównie u ludzi starszych (wyprysk podudzia, wyprysk żylny, eczema cruris) i charakteryzuje się bardzo przewlekłym przebiegiem.

Najważniejsze jest wykrycie substancji uczulającej i wyeliminowanie kontaktu z nią, a jeżeli jest to niemożliwe, przynajmniej ograniczenie kontaktu z alergenem.

Ponadto stosuje się okłady, specjalną dietę oraz leczenie miejscowe (maści steroidowe, redukujące).

E

SŁOWNIK

Poniżej prezentujemy definicje pojęć dermatologicznych w kolejności alfabetycznej. Jeżeli nie ma tu wyjaśnienia problemu, którego szukasz, napisz do nas, a my dla Ciebie uzupełnimy brakujące pojęcia w naszym słowniku.

S

SKLEP ON-LINE

FACEBOOK

INSTAGRAM

YOUTUBE

COPYRIGHT © 2024 SARA Cosmetics

SARA COSMETICS

AL. JANA PAWŁA II 12E

05-250 RADZYMIN

NIP 1250854382

BIURO@SARACOSMETICS.COM.PL